Үргэн сагаан байгаль

Нарийхан сагаан байгалаа

Наагуурагань тойрожэгэ болдог сээ.

Наадамтай лэ гансаша амарагыгаа

Научкадаа ерээ гэжэ дуулдадаг сээ.

Үрөгөн сагаан байгалдаа

Үврөөрөнь тойрожэгэ болдог сээ.

Үелсэн гансаша амарагыгаа

Үдэдээ ерээ гэжэ дуулдадаг сээ. 

Манай герой Гармаев

Гармажап Аюрович Гармаев

Манай герой Гармаев

Манал татан сэтирлээд

Манайл төрийн гоёл гээшэнь.

Магтаалтайхан ородентой

Манайл Герой Гармаев

Сэбшээл татан сэтирлээд

Сэльгеэ төрийн гоёл гээшинь.

Сэнтэйл алтан ородентой

Сэрэгэйл герой Гармаев.

Аглаг баян нютагаасаа

Аглаг баян нютагаасаа

Аглаг баян нютагаасаа

Аляа хонгортоо хулжаагүйлби дөө

Армийн гурван жэл араггүйл юм даа.

Абын хүбүүдээ уялга юм даа.

Хангайл баян нютагаасаа

Холшор тэнэгтээ хулжаагүйлби дөө

Кавалерэйнш гурван жэл араггүйл юм даа.

Хүнэйл хүбүүдэй уялга юм даа.

Манай кавалери

Манай кавалери

Уужим Буряад оронойнгоо

Урагылиг ногоон харгыгаар,

Оодортой, оодортой моридойнгоо

Уламынь барин ябанамди.

Угтагты, угтагты нүхэдыгөө,

Улаан Аарима сэрэгүүдээ.

Хабтгай Буряад  оронойнгоо

Хагдалиг ногоон харгыгаар,

Хатартай, хатартай моридойнгоо

Хазаарынь барин ябанамди.

Харагты, харагты нүхэдыгөө,

Кавалер морин сэрэгүүдээ.

Тараагтар машинын тараяанда

Тараагтар машинын тараяанда

Тараагтар машинын тараяанда

Тарганайм табжаргоон дуулданагүй.

Танилсан нүхэрэйнгээ холохондо

Таанарайнайн сонин дуулданагүй.

Колхозой машинын тараяанда

Хорданайм табжаргоон дуулданалгүй.

Хамтын сонин дуулданалгүй.

Бугын эбэр номоороо Булсуу тулгажа тодхое. Тэхын эбэр номоороо Тэбхэн дээрэнь тодхое.

Уухай 
Бугын эбэр номоороо
Булсуу тулгажа тодхое.
Тэхын эбэр номоороо
Тэбхэн дээрэнь тодхое.



Үүрэй сайхын урдахантээ
Үүрэнэйнгээш а сайхын урдахатээ
Үбэhөн дээгүүр а туяардаг лэ
Үелээд а ябахынгаа урдахантээ
Үгэеэш а нэгадээд а байдаг өө
Сараанайнш а гарахынгаа урдахантээ
Саhанайн дээгүүр а туяардаг лэ
Шэнэлээд ябахынгаа урдахантээ
Санаагааш а нэгадээд а байдаг лэ
Наранайш а гарахын урдахантээ
Ногоон дээгүүр а туяардаг лэ
Найдалсаад а ябахынгаа урдахантээ
Номыень сурахал гээд байдаг лэ


Ёхор наадан гоёхон дөө
Тэнгэр өөдөө хархадам
Төмөн мүшэд ялрана
Тэдэ зоноо хархадам
Манай үетэн соёрно
Ай ёо сай даа ай ёо сай
Ай ёо сай даа, гэлсэнэ.
Ямар сэсэг гоёхон бэ?
Ягаан сэсэг гоёхон дөө.
Ямар наадан гоёхон бэ?
Ёхор наадан гоёхон дөө.
 Ай ёо сай даа ай ёо сай
Ай ёо сай даа, гэлсэнэ.



Инаг дуранай дуунууд
Сэльгьеэ лэ сэлэнгын дуулямаханда оо
Сэсэгнь найган шүүдэрлэн дээ.
Шэнэлhэн шэнийгээ илдамаханда оо
Сээжэл зүрэhэм баяртай дөө.
Хавтгай сэлэнгын дуулямаханда оо
Хагдань найган шүүдэрлэн дээ.
Ханилhан шэнийгээ илдамаханда оо
Халуун зүрhэм  баяртай доо.

Арван табанай сарые
Арабан табанай сарые
Альгаарааш халхалжа болхолгүйл  дөө.
Аляалсан бидэнэй сэдьхэлье
Айлаарааш хэлсэжэ болхолгүйл дөө.
Шэнын намарай сарые
Шэгшийгээр халхалжа болхолгүйл дөө.
Шэнэлсэн бидэнэй сэдьхилые
Сэльэнээр хэлсэлжэ болхолгүйл дөө.
Хорин табанай сарые
Хоргоороо халхалжа болхолгүйл дөө.
Хоносон бидэнэй  сэдьхэлые
Холхоозоороо хэлсэжэ болхолгүйл дөө.

Архийн дуунууд 
Добын ногоон гандаал үгэй,
Дошхон бором гарьдаа н үгэй.
Досоо зүрхэм гажараа н үгэй,
Домботойл хараяа асараад үгыт.
Шэлын ногоон гандаал үгэй,
Шэлдэг харам гарьдаа н үгэй,
Шэлтэйл хараяа асараад үгыт.
Талын ногоон гандаал үгэй,
Тарган бором гарьдаа н үгэй.
Табилган зүрэхэм гажараа н үгэй,
Танхатайл хараяа асараад үгыт.

Арахийнь уугаа гэлсэнэлтэ
Арахийнш уугаа гэлсэнэлт
Айрагайнш дээжэ аад арагамгүй.
Аляахан  ябаа гэлсэнэлтэ
Анханайнш гурим аад арагамгүйл.
Тамхийнш татаа гэлсэнэлтэ
Таримал набша аад арагамгүйл.
Тангилхан ябаа гэлсэнэлтэ
Таанарайн гурим аад арагамгүйл.

Хөхө лө нуурай хөбөөндөө
Хөхө лө нуурай хөбөөндөө
Хүйтөнхөн хяруундаа хагдарана /ой/
Хөгшөн буурал эжыгээ
Хүйтнэйгөөл түрүүгээр золгоёо /ой/
Цагаан нуурайн хөбөөн дөө
Цасанхан хёруундаа хагдарана /ой/
Сарынгаал шэнээрэ золгогое /и/

Буриад дууны номноос буулгав

Хэдийнээс эцгээрээ овоглодог болов?

З.Лонжид Ph. Doctor

Хэдийнээс эцгээрээ овоглодог болов?
Сүүлийн хоёр жилээс овог удмыг сэргээж  цус ойртохоос сэргийлэх тухай олонтаа ярьж бичих боллоо. Үүнтэй холбогдуулан хоёр зүйлийг уншигчиддаа сонирхуулья.
НЭГ. Барагцаалбал 1926 оныг хүртэл ихэнх хүн овог удмаа сайн мэддэг байсан бололтой нь тэр үеийн хүмүүсийн биеийн байцаалтаас  тодорхой. Гэтэл өнөөдөр овог удмаа мэддэг хүн тун цөөрчээ яагаад ийм болов?
Лавлан үзвэл, 1925 оны зун Намын Төв Хорооны зохион байгуулах зөвлөлийн хурлаар “улсын бүх хүнийг данс бүртгэлтэй болгоё. Тэгэхдээ эцгээр нь овоглож байвал ямар вэ?” гэсэн намын Х үүрийн гишүүн Доржийн саналыг хэлэлцээд  уг асуудалыг нягтлан боловсруулах тусгай комиссоос оруулсан хувилбарыг авч ярилцаад “зүйтэй болсон байна, цаашид дагаж шийтгүүлье” гэж шийдвэрлэжээ. Харамсалтай нь, тэрхүү комиссоос оруулсан төслийг бид олж үзсэнгүй. Бодвол, Дорж мэйрэнгийн саналыг зөвшөөрөөгүй бололтой. Яагаад гэвэл, түүнээс яг хоёр жилийн дараа буюу 1927 оны зургаа, долдугаар сард Богдхан уулын аймгийн яамнаас мэдүүлсэн бичигт “хүн амийн бүртгэл дансанд насанд хүрээгүй хөвгүүдийн лам нарыг ялгаварлан бичих, бас бусдад үрчлэгдсэн ардыг... одоо буй өрхийн тэргүүлэгчдийн овгоор нэрийдэх. 
Аливаа хүмүүсийн овгийг үе үеийн эцгийн нэрээр нэрлэж явах, жич бутач хүүхдэд өөр нэрийдвээс зохих овоггүй ахул эхийн нэрээр овог нэрийдэх болгон тогтоож нийтээр журамлан дагаж явуулбаас зохих боловуу?” хэмээснийг Намын төв хорооны тэргүүлэгчид, Засгийн газрын гишүүдийн тус тусын хурлаар хэлэцээд “Аливаа хүмүүсийн овгийг үе үеийн эцгийн нэрээр нэрийдэх явдлыг хэрэгсэхгүй болгож, одоогийн хэрэглэн буй овгуудыг хэвээр улируулан явуулах...учрыг гишүүн Амар нарт хойш явуулан шийтгүүлэхээр тогтов” гэжээ. Үүнээс үзэхүл, Монголчууд олон үеийн туршид овгоо хэрэглэсээр ирсэн уламжлалаа орхиж болохгүйг нам, төрийн удирдагчид зөвөөр ухаарч ийм шийдвэр гаргасан байжээ.
Гэтэл түүнээс хойш, барагцаалбал 1920 оноос эхлээд хүмүүс овгоо хэрэгсэхгүй, эцэг буюу эхийн нэрээр, эсвэл бутач гэж овоглох болжээ. Чухам хаанахын ямар шийдвэрээр овгоо үл хэрэгсэх болсныг хэдэн жил эрсэн боловч олж тогтоож чадсангүй.
ХОЁР. Тавдугаар далай лам агваанлувсанжамц (1617-1682)-ын номлосон “Залуусны хурим” хэмээх түүхэнд “ер хүмүүн өөрийн уг язгуураа эс мэдвээс ойд төөрсөн сармагчинд адил. Өөрийн овгоо эс мэдвээс оюугаар хийсэн луун адил” хэмээн сургасныг “Эртнээс Монголын хаадын үндэсний тх үар тууж оршвой” зохиолд эшлэн авсан байдаг бөгөөд түүнээс “ойд төөрсөн сармагчин” гэж ташааран уншсанаас болж овог түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчинтай адил гэх яриа түгсэн бололтой.
Эргэцүүлэн бодохуйд, сармагчин бол гэрийн амьтан бус тийм болохоор ойд төөрдөг боловуу? Хувьд мэдэх юм алга. “ Сармагчин” хэмээх үгийг ч нэлээд хожим үеээс хэрэглэх болсон гэж боддог. Эртний ном сударт “бич” хэмээн нэрлэсэн нь л элбэг тааралддаг. Бас нэгэн зүйл бол худам Монголоор бичсэн “төөрсөн” “төхөөрсөн” хэмээх хоёр үгийг ялган уншихад бас ч хялбаргүй ажээ. Далай лам Агваанлувсанжамц уг язгуураа мэдэхгүй хүнийг саравчтай, овгоо эс мэдэгчийг оюу эрдэнээр сийлсэн луутай зүйрлэснийг нэгэн үед (магадгүй сүүлийн 40-өөд жилд) ташаа гаргаж саравч гэхийг сармагчин хэмээн уншсан бололтой.
Түүхч З.Лонжид  “Ардын эрх” 1991-06-15 № 94 (166).