Буриад-Буряты-Buryat

Буриад

Монголын нэгэн гол ястан нь Буриад монголчууд билээ. Тэдний өвөг дээдэс нь Байгаль нуурын ар өврөөр нутаглаж асан эртний анчин гөрөөчин ойн иргэдийн нэгэн бөгөөд XIII зуунаас өмнөх үед Байгалаас хойш Хилого /хялго/, Зүлгэ /Лена/ мөрний сав, Сэлэнгийн адгаар сууж байсан Булгачин Хэрэмчин хийгээд Горлог /Енисей/ мөрний эхэн, Байгаль орчимд амьжирч агсан Хорь-Түмэд, Баргужин төхөмд аж төрөх Баргуд зэрэг монгол угсааны аймгууд байсан ажээ.

Дорнод Монголын буриадууд нь Онон-Улз голын сав дагуу Хэнтий аймгийн Батширээт, Биндэр, Дадал, Норовлин зэрэг сумнаа зонхилон нутаглах хорь 11 овог: Цагаан, Галзууд, Бодонгууд, Шарайд, Халбин, Батнай, Худай, Гушид, Хүгдүүд, Харгана, Ухуацай болон Дорнод аймгийн Баян-Уул, Баяндун, Дашбалбар сумнаа голлон суух 8 овог: Цагаан, Галзууд, Хүгдүүд, Ухуацай, Бодонгууд, Шарайд, Халибин, Харгана зэрэг овог яснаас бүрэлдэхийн дээр Хэнтий аймгийн Батширээт сумнаа бүхий Худар Буриадын дотор Шонос, Буур, Авзай, Хурмуш, Олзон, Бахи зэрэг овог дайралдана. Хэдий тийм боловч эдгээр яс овог нь хоорондоо холилдсон нь олонтаа байна.

Эдгээр яс овгуудын нэрийг ажиглахад Хорь, Ага буриад нь буриадын эртний овгуудаас бүрдэж байхад Цонгоолын дотор Халх, Өвөр Монгол, Ойрад гаралтай яс овгууд зонхилж байна. Энэ нь буриад ястний овгууд эрт хожмын олон үед бүрэлдснийг харуулж байна. Буриад Монголчууд МУ-ын Хэнтий, Дорнод, Сэлэнгэ аймаг: ОХУ-ын Бурят АССР, Эрхүү мужийн Усть-Ордын үндэсний тойрог, Чита мужийн Агын үндэсний тойрог: БНХАУ-ын Өвөр Монголын өөртөө засах орны Хөлөнбуйр аймгийн Шинэхэн нутагт оршин сууж байна. 

МУ-ын буриадууд нь хэл аялгуун хувьд Онон Улзын хорь, ага, хамниган, худир буриадын аялгуу: Сэлэнгэ-Үүрийн голын түнхэн-санагын цонгоол буриадын аялгуугаар хэлэлцэнэ. Түүнчилэн буриад ястан нь өвөрмөц соёл бүхий зон юм. Тэд байшин сууцанд голлон суух ба барилга барих хадлан хадах, жимсчлэх ан агнах, үнээ саах ажилд нэн сурамгай. Сүү машиндаж зөөхий хийх, талх барих, жимсний дармал бэлтгэх талаар нэн чадамгай. Найр наадамд харилцаа дуу дуулал-цах, цэц булаалдах, бүжиг бүжих, домог тууль хэлэх, тэргүүтнээрээ ихэд алдартай билээ.

Буряты

        Народ, расселившийся на территории Прибайкалья и Забайкалья. В настоящее время буряты проживают в России, Монголии, Китае. В России традиционно делятся на западных прибайкальских и восточных забайкальских бурят. Подразделяются на роды. В Восточном Забайкалье представлены в основном Хоринскими родами.
        В Агинском бурятском автономном округе в основном проживают представители восьми хоринских родов. По легенде они являются потомками одиннадцати сыновей Хоридоя Мэргена (Хоридоя-охотника), из которых два рода - потерянные (тёмные), а девять - живут по сей день.
        Легенда о Хоридое Мэргене - очень древняя. Подтверждают её некоторые наскальные изображения. В Частности на священном месте бурят - острове Ольхон (на озере Байкал), где найдено изображение 11 лебедей, два из которых - маленькие, не вставшие на крыло птенцы.

        Сейчас в Агинском бурятском автономном округе проживают представители восьми хоринских родов (потомков Хоридоя Мэргена), каждый из которых делится на малые роды. У каждого рода есть свой отличительный знак - знамя. На знамени - говорящее изображение, называющее род.

        На приводимых ниже рисунках в знамя добавлены названия родов на бурятском языке в старомонгольской и кириллической графике.

род Хуасай

Амба сарай мяханда

Уланхаржа улэнхэржэ хурисаагYй

Арза хорзо архида

Обтожо шуhажа байгаагYй

Хандагай мэргэн ураатай

Хуа тугтай хуасай

род ХYбдYYд

ХYхюн дорюун зантай

Хунгэн шэнгэн ябадалтай

Хухигэр олон аилтаи

Хухын Yндэгэ эдиhэн

Хара бургэд ураатай

Хухэ тугтай

ХYбдYYд

род Галзууд
ДээгYYр hанаатай
Дэлбуул зантай
Дуугай байдаггYй
Даржагануур Yгэтэй
ДэндYY тургэдYY
Дээрэ зYрхэтэй
Дааган ураатай
Гал улаан тугтай
Галзууд

род Бодонгууд

Бодын мяханда бYдYYржэ YзøøгYй

Боошхын архида бYхøøржэ YзøøгYй

Ула мYрøø харуулаагYй

Аяг зангаа танюулаагYй

Ухаан балайраагYй

Хøøрэлдоон хуушараагYй

Шоо мэргэн ураатай

Боро тугтай бодонгууд

род Хальбан

Хара тогоондо хабатай

Харбаха номодо хаhагYй

Дэльбэн тогоондо дYйтэй

Дали номондо дYрэгYй

Шоо мэргэн ураатай

Халюун тугтай

Хальбан

род Шарайд

БYжэн туулайн

Бøøрэ олодог

БYржэ шонын

Yрсэ отолдог

Хандагай мэргэн ураатай

Шара тугтай

Шарайд

род Харгана

Мохоо хутагаараа

Мунса зуралдаг

Морин Тэргээрээ

Мууе шэрэдэг

БYхэриг хоморгошо

Эд зоориншэ

Хара тугтай

Харгана

род Сагаангууд

Сарай мяханда садажа YгøøгYй

Сагаанай архида hогтожо YзøøгYй

Нюдэн бYрYYлтøøгYй

Шэхэн дYлиирøøгYй

Шэгээ алдаагYй

ЗYгøø тøøреэгYй

Шоо мэргэн ураатай

Санаан тугтай

Сагаангууд

Из-за отсутствия соответствующих букв в раскладке win-1251, в названиях родов на бурятском языке вместо краткого «у» здесь пишется «Y», а вместо краткого «о» - символ «ø». Извините за доставленное неудобство.

        Названия родов и знамёна приводятся по информации, опубликованной на стенде районной администрации Агинского района АБАО.

Buryats

        The people that settled in the Baikal region and Transbaikalia. Currently Buryats live in Russia, Mongolia and China. Russia has traditionally been divided into western and eastern Transbaikal Pribaikal drill. Subdivided into clans. In East Transbaikalia are mainly Khorinsk delivery. In the Aga Buryat Autonomous Area is mostly inhabited by eight Khorinsk birth. According to legend they are the descendants of eleven sons Horidoya Mergena (Horidoya-hunter), of which two kinds - lost (dark), and nine live to this day.

        Legend of Horidoy Mergene - very old. Confirm some of its carvings. In particular, at the sacred place of bore - Olkhon Island (Lake Baikal), which found 11 images of swans, two of which - small, not taken the wing chicks. Now the Aga Buryat Autonomous District is home to eight Khorinsk delivery (descendants Horidoya Mergena), each of which is divided into small clans. Each kind has its own distinctive mark - the banner. On the banner - talking image, is the genus. In the figure below a banner added to names of genera in the Old Mongolian Buryat language and Cyrillic chart.