Sacred Word OM

“УМ”

Өгүүлэхүйн хүч ба үгийн ид шид

“Үзэгдэхүй бүхэн үл үзэгдэхүйтэй

Сонсогдохуй бүхэн үл сонсогдохуйтай

Хүртэхүй бүхэн үл хүртэхүйтэй

Ухагдахуй бүхэн үл ухагдахуйтай

сүлэлдэн нэгдмой.”

Новалис / Германы гүн ухаантан, яруу найрагч /

Айзам аялгуу нэгдэн нийлж, “Ум” хэмээх ариун үеийн гүн гүнзгий бүхнийг эзэмдэгч дуурьсал болно. Пирамидын орой энд төгсөх бөгөөд ургамлын үрэнд тэр организмын бүх чанар  адгалагдаж байдгийн адилаар, энэ оргил өөрөөсөө доошхи бүх төвшиний нуугдмал чанарыг агуулдаг. Энэ утгаар бол “Ум” гэдэг үг нь квинтэссенц, сансар хорвоогийн үет хөрөнгө үсэг / санкр, биджа - мантра /, увидаст үг, бүхнийг хамарсан ухамсарын хамгийн нийтлэг болох хүчин юм. “брахман” гэдэг үгийн хамгийн анхны утга ийм байжээ.

Ариун үгийг сансар, хорвоотой адилтгаснаар “брахман” гэдэг ухагдахуун бүхнийг хамрагч оюун ухаан, хүн амьтан, бурханы алинд нь ч байдаг боловч гагцхүү “Туулсан” бурхан л бүрэн дүүрэн цогцлуулж чадах ухамсарын хүчний эквивалент болно. Эрт цагт тахил өргөх зан үйлд хэрэглэж байсан “Ум” нь йогийн хамгийн чухал нэг билэг тэмдэг болжээ. Тахил өргөх нууцлаг ид шид, эртний шашин сэтгэлгээний төөрөгдлөөс салсны дараа “Ум” нь анхаарал төвлөрүүлэх, дотоод нэгдлийн нэг үндсэн хэрэгсэл болсон байна. Ийнхүү “Ум” нь метафизик билэг тэмдэг байснаа сэтгэлзүйн  хэрэгсэл, анхаарал төвлөрүүлэх холбогч болсон юм. “Аалз шүлсээ дамжин өгссөөр сул чөлөөтэй болдогын адилаар йогч хүн “Ум” -ын тусламжтайгаар эрх чөлөөнд хүрдэг юм. “Мантраяна упанишада” - д “Ум” - ыг манасаар / оюун ухаанаар / өдөт сумтай зүйрлэсэн байдаг бөгөөд“ тэрхүү сум хүний бие - нумнаас тавихад үл мэдэхүйн харанхуйг нэвтлэн нисч, Дээд тэнгэрийн гэрэл цацарсан оргилд хүрдэг” хэмээжээ. ”Мандукья упанишада”- д ( 2.2, 3 ): “Ум”- ыг бүрдүүлж буй авиануудын утга, тэдгээрийн билэгдлийг ингэж тайлбарласан байна. “У” бол “а, у” хоёр авиануудын оршил иймээс “Ум “хэмээх үе нь “а – у - м” гэсэн гурван элементээс бүтнэ. “Ум” нь ухамсрын хамгийн дээд чадварын илэрхийлэл учраас түүнийг бүрдүүлэгч гурван элемент нь ухамсарын гурван түвшин болно. Үүнд: А нь хурц ухамсар / санскрит, жограт / У нь зүүд нойрны ухамсар / санскрит, свапна / ба М нь гүн нойронд зүүдлэхүйн ухамсар / санскрит, сушупти / бөгөөд “Ум” нь бүхэлдээ дөрөв дэхь түвшиний буюу дөрөв дэхь хэмжүүрийн ухамсар, өөрөөр хэлбэл, бүхнийг багтаасан сансрын ухамсар / санскрит, турийя / юм. “Хурц ухамсар”, “Зүүд нойрондоо ухамсарлахуй”, “Гүн нойрондоо ухамсарлахуй” гэсэн хэллэгүүдийг яг үгчлэн ойлгож болохгүй. Харин: 1/ Гадаад ертөнцийг ухаарахад түшиглэсэн субъектив ухамсар буюу бидний ердийн ухамсар / Дотоод ертөнцийн ухамсар буюу бидний сэтгэл санаа, мэдрэмж, хүсэл эрмэлзэл, өөрөөр хэлбэл, оюун санааны ухамсар 3/ Объект, субъект гэж хуваагддагүй, зөвхөн өөрөө өөртөө бүхнийг агуулсан, ялгаваргүй нэгдлийн ухамсар юм. Буддизмд түүнийг хязгааргүй хоосон / санскрит, шуньята / чанар гэж томьёолсон байдаг. Харин хамгийн дээд дөрөв дэхь түвшинг / турийя / гүн ухааны янз бүрийн сургуульд хамгийн эрхэм дээд зорилго / идеал / хэмээн үзэх ёстой гэсэн төсөөллийнхөө дагуу янз бүрээр тайлбарласан байдаг. Зарим хүний хувьд энэ нь саланги, тусгаарлагдмал / санскрит, кевалатва / цэвэр өөрийн оршихуй гэж ойлгогддог бол, нөгөө хэсэг хүмүүсийн үзэж байгаагаар энэ нь дээд төвшиний оршихуйд уусах мэт юм уу / санскрит, сайужйатва /, орчлонгийн брахманы эзэн биегүй байдал, гурав дахь бүлэг хүмүүсийн хувьд энэ нь өгүүлшгүй их эрх чөлөө буюу тусгаар аврагдал / санскрит, сватантрйя / гэх мэтээр тус тус ойлгогдоно. Гэвч тэд энэхүү түвшинд үхэл зовлон ч байхгүй, төрөх, өтлөх ч байхгүй гэдэгтэй санал нэгддэг. Буддизмын эрин үед хэдий чинээ бид дөтлөнө, тэр хэмжээгээр бидний “Би” буюу “Эго” хэмээн нэрлэдэг зүйлийг бүрдүүлэгч бүхнийг таягдан хаяхгүйгээр зорилгодоо хүрч чадахгүй гэдэг нь ойлгогдоно. Ийнхүү “Ум” нь аврагдалд хүрэх хэрэгсэл, түүний билэг тэмдэг юм. Авралын тухай ойлголт, тодорхойлолтууд нь хоорондоо ялгаатай боловч “Ум” нь гүн ухааны аль нэг урсгалд хамаарч байгаагүй билэгдлийн чанартай хэвээрээ байсан боловч уг хэлбэрийн гадна байгаа буюу хязгаарлалт, ангиллын болон тодорхойлолт тайлбарын гадна байгаа зүйлийг илэрхийлж байна. Бидний доторхи төгсгөлгүй туршлага - совин мэтээр мэдрэгддэг, үгүй бол нээгдэж буй бодит байдал мэтээр мэдэгддэг тийм зүйлийг “Ум” илэрхийлж байв. Төгсгөлгүй нь хэмжүүр адил олон бөгөөд авралын хэлбэр нь шинж чанарын адил олон байна. Гэвч тэдгээрт нийтлэг нэгэн зүйл бий. Эрх чөлөөгүй боолчлолд зовж байгаа хүн эрх чөлөөг төгсгөлгүй өргөн боломж мэтээр ойлгодо. Түнэр харанхуйд тэмтэрч яваа хүн түүнийг хязгааргүй их гэрэл мэтээр, үхлийн өмнө ёолж байгаа хүн түүнийг ахуйн мөнхрөл мэтээр тус тус мэдэрдэг. Гэвч, эдгээр тодорхойлолтууд өөрийн өвөрмөц чанарыг алдалгүйгээр “Төгсгөлгүй” гэсэн нэгэн чанартай байв. Хамгийн дээд ололт ч гэсэн өөрийн ургасан тэр хөрсний амтыг хадгалдаг мөртлөө өөрийн үнэ цэнийг алддаггүй учраас энэ нь маш чухал юм. Гэлээ ч гэсэн ухамсрын энэхүү туйлын байдалд ч гэсэн хатуухан хэлэхэд адил төстэй юм ч, адил төсгүй юм ч байхгүй. Харин тэдний хооронд гүнзгий амьд холбоо байгаа юм. Ийнхүү төгсгөлгүй мэдрэмжийг эртний ведүүд сансрын, Брахмануудын хувьд ид шидэт зан үйлийн, Упанишадад идеалист монизмын, Жайнизмд биологийн, Буддизмд сэтгэл зүйн ( бясалгалын туршлаганд үндэслэсэн ), Вайшнавизмд бхактийн / хайр, хүндлэл, бишрэл /, Ведантизмд метафизикийн, Шайвайзмд “хоёрдмол бус” / адвайта / буюу даяанчлалын, Индуист тантризмд орчлонгийн бүтээлч билгийн эрчим хүчний/ шакти /, Буддын тантризмд сэтгэц – сансрын хүчний өөрчлөлтийн үйл явцын буюу тэдгээрийн билэг билгүүний / пражня / гэрлээр дүүргэх үзэгдлийн нэр томьёогоор тус

тус илэрхийлжээ. Дээр дурьдсанаар, илэрхийллийн янз бүрийн боломж хязгааргүй бөгөөд ингэснээр тэдгээрийн зохицол, харилцан нэвтрэх үйл явц шавхагдахгүй юм. Харин ч эдгээр чанарын олонхи нь нэгдэж, шашны сэтгэлгээ практикийн янз бүрийн системүүд их, бага ямар нэг хэмжээгээр нэгдэн нийлдэг байна. Гэхдээ тэдгээрийн аль нэгийг онцолсноор, энэ системийн элемент бүрийн өвөрмөц чанарыг товойлгодог билээ. Ингэхлээр “Ум” нь нэг хүнд тэнгэрлэг орчлон мэтээр, нөгөө хүнд барагдашгүй эрчим хүчний билэг тэмдэг мэтээр, гурав дахид нь хязгааргүй огторгуй мэтээр, дөрөв дахьд нь мөнхийн амьдрал мэтээр төсөөлөгдөнө. Зарим хүнд “Ум” гэдэг нь хаана ч гэрэлтэх гэрэл, зарим хүнд бүгдийг багтаасан хууль, зарим нэгэнд бүхнийг чадагч ухамсар болж төсөөлөгдөнө. Боломжит бүх хэлбэр болон өнгөний мөн чанарыг нь өөрчлөлгүйгээр тусгагч толины адилаар “Ум” нь ямар ч шинж чанарыг тусгаж, дээд идеалын ямар ч хэлбэрт биелэхдээ, аль нэгээр нь өөрийгөө хязгаарладаггүй юм. Хэрэв энэ ариун үг ямар нэг тодорхой утгатай адилссан бол “Ум” өөрийн иррациональ чанарыг хадгалалгүй, аль нэг идеалд хамаарч  байсан бол хувийн бүх хүсэл эрмэлзэл биеллээ олдог оюун ухааны тэр түвшиний билэг тэмдэг болж чадахгүй байсан юм. Бүтээгч авианы тухай үзэл болон вибрацын онол Билэг тэмдэг нь амьд бүхний адилаар уналт, цэцэглэлтийнхээ үеийг үзэж өнгөрөөдөг, цэцэглэлт мандалтын үе нь оргилдоо хүрэхэд буурч, өдөр тутмын амьдралын хүрээнд орж, дараа нь ердийн болзолт хэллэг болон хувирч нэг бол туйлын явцуу, нэг бол туйлын өргөн утгыг олон дахин буй болгосноор сүүл сүүлдээ өөрийн гүн нандин агуулгыг алддаг. Энэ үед тэдний байрыг өөр билэг тэмдгүүд эзэлж, өмнөх нь “ маш явцуу хүрээнд” байр сууриа хадгалан цагаа болоход дахин сэргэдэг юм. “Явцуу хүрээ” гэдэг нь зохион байгуулалттай бүлэг хүмүүс биш, өөрсдийн мэдрэмжийн ачаар билэг тэмдгийн нарийн учрыг мэдэрдэг хүмүүсийг хэлж байгаа юм. Юмс үзэгдлийн мөн чанарыг нээгч бөгөөд аливаа бүтээлийн нууцыг тайлах түлхүүр өгөгч авиа, вибрацын далд хүчний энэ нууцыг эртний мэргэд бүрэн дүүрэн ойлгодог байжээ. Бүтээл хийгээд бүтээгдсэний нууцыг тайлагч түлхүүр болсон бүх юмс, үзэгдлийн мөн чанарыг нээгч болсон авиа буюу хэлбэлзлийн энэхүү нууц хүчийг өнгөрсөн үеийн мэргэд болох Гималайн нуруунаа суугч асан Арш гэгээн, Месопотамын адептууд, Египетийн тайлгач нар төгс мэддэг байлаа. Пифагорын сургаалаар бол тэнгэрийн ямар ч бие, тодруулж хэлбэл, ямар ч атом өөрийн хөдөлгөөндөө өвөрмөц авиа хэмнэл буюу вибраци үүсгэдэг ажээ. Энэ бүх авиа вибраци нь сансар хорвоогийн ерөнхий зохицлыг үүсгэх ба үүний элемент бүр өөрийн үүрэг, шинж чанарыг хадгалахын хамтаар нэгдмэл нэгэн цогц болж өөрийн хувь нэмрийг оруулдаг байна. Бүтээлч авианы тухай үзэл санааг Логосын тухай сургаал хөгжүүлсэн юм. Жишээ нь: Иоанны Евангели “Хамгийн эхэнд үг байсан, Үг бурхан байсан... Тэгээд бүх юм үгээр дамжиж буй болсон” гэсэн нууцлаг үгээр сургаалаа эхэлсэн байдаг билээ. Бүтээлч авианы тухай мэдлэг Энэтхэгт ч байсан. Энэ мэдлэг йогийн янз бүрийн системд хөгжиж, Буддизмын сургуулиудад төгс боловсорсон юм. Тэдгээр сургуулийн үндэс болсон Вижнянавадаг бас “Йогочара” гэх бөгөөд түүний уламжлал Төвдөөс Япон хүртэл дэлгэрсэн Их хөлгөний сургаалд хадгалагдан үлджээ. Александр Девид Неел “Төвдийн аян” бүтээлийнхээ VIII бүлэгт “Кимвалтай” төстэй зэмсгээрээ хамгийн ер бусын янз бүрийн авиа гаргаж чаддаг төдийгүй, гүн ухааны хувьд бүх бодис юмс, өөрийн төрөлх шинж чанарт зохицсон авиа гаргаж чаддаг хэмээн Пифагорын адилаар нотолдог хүнтэй уулзсан” тухайгаа бичжээ. “Бүх бодис, объект нь хөдөлгөөнөөрөө авиа үүсгэгч бүжиглэгч атомуудын нэгдмэл цогц юм. Бүжгийн хэмнэл өөрчлөгдөхөд тэдний үүсгэсэн авиа ч өөрчлөгдөнө. Атом бүхэн өөрийн дууг дуулдаг. Авиа нь хором бүхэнд сайхан муухай янз бүрийн хэлбэрийг бүтээнэ. Бүтээгч авиануудын зэрэгцээ хөнөөгч авианууд оршино” гэж тэр хүн ярьсан байна.  Дээр дурьдсан нотолгоог материалист шинжлэх ухааны үүднээс ойлгоно гэвэл буруу юм. Мантрагын хүч нь дууны долгион буюу материйн жижиг хэсгүүдийн хэлбэлзэлтэй дүйнэ. Туршлагаас үзвэл, материйн жижиг хэсгүүд дуу авианы хүч, хэмнэл, шинжтэй яг таг зохицсон геометрийн тодорхой бүтэц, хэлбэрт өөрсдөө ордог гэж материалист хүн хэлэх байсан буй за.  Хэрвээ мантрын үзүүлэх нөлөөллийг энэхүү цэвэр механик арга руу буулгаж болох байсан бол, тэр нь хөгжим тоглуулагчид болон эгшигт хайрцагт буй бичлэгийг бүтээгч тэрхүү хэрэглүүрийг урин дуудах байсан биз ээ. Гэвч түүнийг зүгээр л нэг давтаж хэлснээр тухайн хүн ямар ч үр дүнд хүрэхгүй. Харин мантрын хүч нь түүнийг дуудах аялгаас хамаарах бөгөөд оюуны хэлбэлзлийг өгүүлэхүйн эрхтэний авианы долгионтой хольж хутгадаг их мэдэгчийн гаргасан “хэлбэлзлийн онол” нь төөрөгдлийн эх болж байна. Харин мантрын ач тус нь тэдгээрийн дуудлага ямар байхаас хамаардагсан бол Төвдийн бүх мантранууд нь агуулга, хүчээ алдах байсан буй за. Яагаад гэвэл, Цастын оронд мантраг санскрит хэлний авианы дүрмээр бус, Төвд хэлний авианы дүрмээр дууддаг билээ. Жишээлбэл: Төвдүүд “Ум мани падме хум” гэхгүй, “Ом мани пёмэ хум” гэж дууддаг. Энэ бол Мантрын хүч болон нөлөөлөл нь тухайн хүний мэдлэг ухаан, хариуцлагаас шалтгаалдаг болохыг харуулж байна. Шабда буюу мантрын дуудлагыг чихээрээ бус зүрхээрээ сонсох боломжтой, мөн уруулаараа бус оюун ухаанаараа дуудах боломжтой бөгөөд түүнийг тухайн мантратай холбоотой туршлага хуримтлуулсан хүн буюу өөрөөр хэлбэл, бясалгалын тусгай үе шатуудыг даван туулсан гэгээрсэн хүн л зөвхөн ойлгоно. Тодруулбал, зөвхөн гэгээрлийг олсон хүний хувьд л мантра нь хүчтэй буюу учир утгатай байна гэсэн үг юм.

Мантра бол өрнөдийн эрдэмтэд болон дорно дахины зарим судлаачдын ойлгодогчлон “тарни шившлэг огтхон ч биш, ид шидэд төгс боловсрогдсон хүмүүст ч хамаардаг эд биш. Мантра нь өөрийн увидасын хүчээр үйлчилдэггүй, харин түүнийг бүрэн дүүрэн ухаарсан оюуны хүчээр үйлчилдэг юм. Мантрад өөрт нь ямар ч эрчим хүчний нөөц байхгүй. Харин өөрөөсөө ангид орших өөр хүчийг төвлөрүүлэх хэрэгсэл болдог билээ.

Томруулагч шил өөртөө ямар ч дулаан агуулдаггүй мөртлөө нарны туяаг бөөгнөрүүлж, тархай эрчим хүчийг дулааны хүчтэй урсгал болгон хувиргадагтай адил юм. Галт шил дулаан гаргаж буйг нүдээр харж болох ч, дулаан үүссэн шалтгаан, дотоод холбоог нь мэдэхгүй хүнд бол энэ нь ид шид мэт санагдана. Тэгэхээр мантра болон ид шид хоёрыг ялгахгүй байгаа хүн бол зэрлэг хүнээс нэг их ялгарахгүй билээ. Мантрын мөн чанарыг сонгодог философи аргаар нээхийг оролдсон эрдэмтэд мантра бол хэлзүйн бүтэц ч үгүй, дэмий зүйл хэмээн дүгнэсэн учир тэдний хөдөлмөрийг лантуугаар эрвээхэй барихаар оролдсонтой зүйрлэж болно. Мэдлэг бүхий багшгүйгээр болон хувийн жаахан ч гэсэн туршлага үгүйгээр мантрын мөн чанар, аргыг судлана гэдэг санаанд багташгүй зүйл юм. Гагцхүү Артур Авалоны эрэлхэг хөдөлмөрийн ачаар л ертөнц анх мантратай танилцаж, мантризм бол “дутуу төрсөн Индуйзм” ч биш, “ёс заншлаа умартсан Буддизм” ч биш гэдгийг болон мантрын уламжлал нь хүний сэтгэхүйн салбар дахь гүн гүнзгий танин мэдэхүй, туршлагын илэрхийлэл юм гэдгийг нэгэнт мэдсэн билээ. Мэдлэг боловсрол төгс багш / гүрү / -ийн удирдлаган дор тасралтгүй хийсэн бэлтгэл / практик / -ийн явцад энэхүү туршлагыг олж авч болох юм. Хэрэв мантраг тийм бэлтгэлийн үндсэн дээр  эрэглэвэл, тэр нь гэгээрэгч хүнд нуугдан хуримтлагдаж байсан бүх хүчнүүд болон зайлшгүй хэрэгтэй холбоосуудтай нэгдэж, тухайн мантрын зорилгод хүрэхэд зайлшгүй шаардагдах орчин нөхцөл буюу хүч чадал буй болох болно. Гэгээрэлд хүрээгүй хүн бол тухайн мантраг амандаа хичнээн бувтнасан ч, жаахан ч үр дүн гарахгүй билээ. Ийм учраас түүнийг номонд хэдэн мянган хувь болгоод хэвлэсэн ч мантра нь өөрийнхөө үнэ цэнэ, нууцаа алдахгүй юм. Энэхүү “нууц” нь санаатайгаар бусдаас нууж буй зүйл биш бөгөөд харин хатуу сахилга бат, нэг юманд төвлөрөх дотоод туршлагаар буюу мантрын мөн чанарт нэвтрэх замаар олж авдаг зүйл билээ. Аливаа үнэт зүйлс мэдлэгийн адил, түүнийг хичээл чармайлтгүйгээр олох боломжгүй юм. Мантрын уламжлал гагцхүү энэ л агуулгаараа нууцлаг бөгөөд аливаа мэргэн цэцэн ухаан, өнгөц мэдлэгийн адилаар хүрмэгц нууцаа нээдэггүй бөгөөд харин хүний оюун ухааны гүнд бодит биеллээ олдог юм. Ийм ч учраас Хятадын Бурханы шашны сургуулийн нэг шавь багшаасаа ”Танд нууц сургаал бий юу?” хэмээн асуухад, багш нь шавьдаа: “Миний чамд хэлж чадах бүхэн нууц биш юм. Гэвч чи өөрийнхөө гүнд байгаа дотоод руу нэвтэрч чадвал, өөрийнхөө оюун ухаанаас нууцыг олох болно” гэж хариулсан байдаг. Нууц мэдлэг гэдэг бол чин сэтгэлээсээ өөртөө хандаж, аливаа сургаалыг атгаг санаагүй, нээлттэй ухаанаар өөртөө шингээх чадвартай хэн бүхэнд нээлттэй байдаг юм. Гэвч их, дээд сургуульд авьяас, чадвартай хүмүүсийг элсүүлж авдагын нэгэн адил, бүхий л үеийн агуу их багш нар мантрын ухааны нандин эрдмийн нууцыг шавь нартаа нээхийн өмнө тэднээс тодорхой хэмжээний авьяас, чадварыг шаарддаг байсан билээ.. Учир нь зөвхөн цэвэр онолын шинжтэй мэдлэг буюу дутуу дулимаг мэдлэгээс илүү

аюултай юм гэж үгүй буй за. Шавь нарын эзэмшвэл зохих чанаруудыг дор дурдваас: Багшдаа шавь нь чин сэтгэлээсээ итгэдэг, багшийнхаа үзэлд үнэнч байж, оюуны бүх зүйлсийг гүнээ хүндэтгэдэг байх ёстой ажээ. Мөн ариун судрын болон уламжлалын үндсэн байдлын гүнзгий мэдлэг эзэмших, багш / гүрү / - ийн удирдлаган дор нууц эрдмийг судлах, суралцахад амьдралынхаа тодорхой хэсгийг зориулахад бэлэн байхыг шаарддаг ажээ. 4. Мантрын уламжлалын уналт Дээд тоо, физик болон химийн тэмдэг, нэр томьёог мэддэггүй хүнд эдгээр шинжлэх ухаан нь “долоон уулын цаана” байдгын адилаар мантрын мэдлэгийг ч мөн ямар нэг

хэмжээгээр нууц ухаан хэмээн нэрлэж болох юм. Гэвч, дээр дурьдсан шинжлэх ухаануудын гарамгай ололтуудыг хувийн болон улс төрийн эрх ашгийн үүднээс ашигладаг бөгөөд түүнийг сонирхсон хэсэг бүлэг этгээдүүдийн дунд / Тухайлбал, засгийн эрх баригчдын дунд / тэр нь нууц болон хадгалагдан үлддэгийн адилаар, мантрын мэдлэг ч мөн адил өөрийн цаг үедээ, нийгмийн дээд анги давхарга, улс төрийн эрх мэдлийн золиос болсоор байсан билээ. Эртний Энэтхэгийн бярманууд мантрын мэдлэгийг өөрийн ангийн ноёрхох хэрэгсэл болгон ашиглаж, доод ангийнхныг мантрын уламжлалд сохроор захирагдахыг шаарддаг байв. Ийнхүү нэгэн цагт шашны онгодоор буй болсон тэрхүү мэдлэг үхширмэл суртал болон хувирч, эцэс сүүлдээ уг уламжлалыг дэлгэрүүлэгчийг хүртэл боолчилж байлаа. Мэдлэг маань ердийн нэг шүтлэг болж, амьд тулгуур үгүй шүтлэг нь эцэстээ сохор сүсэг бишрэл болон хувирчээ. Өөрийн гарал  үслийн хэлхээ уялдаа буюу утга агуулгаа алдан, учир шалтгааны болоод оюун санааны, түүхэн холбоос нь мартагдсанаас ердийн хоосон сүсэг бишрэл үүсдэг билээ. Амьд туршлага, эрүүл ухаан, бодит байдлын зохицолд үндэслэсэн дотоод гүн  гүнзгий итгэл үнэмшил нь оюун ухааны аливаа үйл ажиллагааны / шинжлэх ухаан, шашин, урлаг / угтвар нөхцөл болдог. Энэ нь бидний ухамсрын бүхий л оршихуйн чиглэл болох бөгөөд тэр нь үгүй бол оюуны ямар ч дэвшил гарах боломжгүй юм. Энэ бол Будда өөрийнх нь замаар явахыг хүссэн бүхнээс шаардаж байсан “саддха” юм. “Үхэлгүй мөнхийн үүд нээлттэй байна. Чихтэй бүхэн сонсогтун. Итгэл үнэмшилд байр тавин өгөгтүн!” гэсэн үгсээр Будда нэгэн цагт сургаалаа эхлэн айлджээ. “Памуньчанту саддхам” гэдэг нь “Таны итгэл, дотоод үнэн, найдвар чинь чөлөөтэй болог, доторхи саад хаалтаа арилгаж, өөртөө үнэнийг нээгтүн” гэсэн утгатай юм. Энэ бол атгаг санаа агуулсан дотоод сэтгэлээ ариусгаж, “Ум” гэдэг ариун үгээр сэтгэхүйн дарамтаас өөрийгөө чөлөөлөх итгэлийн хэлбэр юм. Энэхүү мантрын билэг тэмдэгт хүний оюун ухааны хөгжилд тус болохуйц нааштай бүхэн “сумны үзүүрт” бөөгнөрөх мэтээр төвлөрсөн байдаг билээ. Гэвч, өөрсдөө ямар ч туршлагагүй хүмүүс түүний үр дүнг шинжлэхийг оролдсоны  харгайгаар энэхүү бие сэтгэлийн гүн гүнзгий итгэл, нэн удалгүй онолын мөлжлөгийн золиос болсон юм. Түнэр харанхуйг устгасаны дараах ертөнцийг гийгүүлсэн гэрэл тэдэнд хангалтгүй байжээ. Харанхуйг гийгүүлэх оролдлогоос өмнө тэд гэрлийн мөн чанарын учрыг олохоор шийдэж, теологийн тулгуур систем буй болгожээ. Тэр системд “Ум” гэдэг ойлголт салгаж авахын аргагүй  рооцолдсон байна. Өөрсдийн хүчинд тулгуурлахын оронд тэд ямар нэг ер бусын ид шидтэй зууч олохыг хүсчээ. Тэд зорилгоо тунхаглахдаа  “Сум тавих” чармайлтыг суманд юмуу дайнд оршсон ямар нэг далдын хүч биш, өөрсдөө гаргах ёстой гэдгийг умартжээ. Тэд зохих дасгал хийхээс татгалзаж, бие ухааныхаа хөвчийг сулруулсан байна. Үүний уршгаар Буддагын цаг үед энэхүү агуу их мантрын билэг тэмдэг нь Брахманизмын онолоор тайлагдахын аргагүй үлэгдсэн байна. Буддизмын хамгийн анхны бөгөөд хамгийн чухал зорилт нь зохих дасгал  ийж, винайн сахилыг сахих замаар “Бие болон ухааны хөвчийг дахин шинээр чангалах” явдал байлаа. Хүн өөрийнхөө хүчинд итгэх итгэл нь дахин сэргэж, шинэ сургаал хөл дээрээ босно вэ, түүний хамтаар “Ум” хэмээх ариун сумны үзүүрээс шашны сургаал номлолын бүхий л чимэг зүүлт хагдран унаж, хүлээс нь тайлагдах ба тэрээр дахин шинээр гүн гүнзгий төвлөрөх / бясалгалын / сумыг тавих юм. Шашин хоорондын тогтолцооны бие сэтгэлзүйн нэгэн зүйлийн дасгал болохынхоо хувьд йога нь шашны сэтгэлгээтэй сургууль бүрт нэвтэрч, бодит хувь нэмрээ оруулсан нь сайшаалтай бөгөөд түүний хөгжилтэй “Ум” нь салшгүй холбоотой болохыг бид нэгэнт дээр дурьдсан билээ. Буддизм нь үүссэн цагаасаа эхлэн йогийн дасгалыг хүлээн зөвшөөрч, улам цаашид хөгжүүлж, шашны бусад системтэй хоёр мянган жилийн туршид тасралтгүй туршлага солилцож ирсэн ажээ. Ийм ч учраас “Ум” гэдэг үг нь билэг тэмдэг болохын хувьд утга агуулгаа түр алдсан хэдий ч, эртний буддизмын шашны практикт мантрын томъёо нь итгэлийг / саддха / сэргээх, дотоод сэтгэлийн хүлээснээс гарах, анхаарлаа төвлөрүүлэх эрхэм дээд зорилгод ашиглаж байсан гэхэд гайхаад байх зүйл үгүй билээ.

5. Эртний Буддизмын мантрист хандлага Эртний Махасангикууд хүртэл судартаа мантрын томьёонуудыг “Дхарани буюу Видьядхара - Питака” гэсэн ерөнхий нэрийн дор нэгтгэн оруулж байжээ. Дхарани / монголчууд тарни гэж уншдаг / нь бясалгаж анхаарал төвлөрүүлэх явцад

ямарваа нэг тодорхой санаа, дүр мэдрэмжид ухамсарыг хандуулах хэрэгсэл болдог.

Ухамсарын тодорхой нэг байдлыг Дхарани-гаар ямар ч үед дахин дуудан буй болгож

болох учраас Дхараниг билгүүн ухааны тулгуур, түүнийг агуулагч сав / санскрит,

Видьядхара / хэмээн нэрлэж болох юм. Хэрвээ “Дхарани”- гийн хэлбэрүүдийг тооцохгүй

тохиолдолд, тэдгээр нь үүргийн хувьд “Мантра”-гаас огт ялгаагүй бөгөөд зарим

тохиолдолд хангалттай олон үетэй олон мантрын хослол, эсвэл “хөрөнгө үсэг” / биджа -

мантра /, эсвэл ямар нэгэн ариун судрын мөн чанарыг өөртөө багтаасан байдаг. Дхарани

бол анхаарал төвлөрүүлэх хэрэгсэл ч мөн, түүний үр дүн ч мөн юм. Дотоод сэтгэлийн

гүнзгий бясалгал / самадхи / -д орсоноор хүн үнэнд хүрч, дхарани түүнийг тогтоон хадгалдаг. Анхаарал төвлөрүүлэх хөтөч хэрэгсэл болсон мантра, дхаранийн ач холбогдлыг Тхераведин буддизмд онцлон тэмдэглээгүй боловч түүний үйлчлэл үнэхээр бодитой гэдэгт эргэлзээ байсангүй. Эртний Энэтхэгийн судруудад аюулт өвчнөөс сэргийлэх, хорт могой, чөтгөр шуламнаас хамгаалах, эрүүл чийрэг, баян чинээлэг амьдрах нөхцөл бүрдүүлэхэд уншдаг мантранууд тааралддаг юм. “Маджхима Никайя”- д: дээрэмчин байгаад Бурханы номд орсон Ангулимад хүүхэд зулбадаг хуучтай нэгэн эмэгтэйг / “үнэний уншлага” буюу мантрын хүчийг ашиглан / эмчлэх үүргийг Будда өгсөн тухай өгүүлдэг. Мантрын хүчний эх булаг бол түүнийг уншиж байгаа хүний дотоод сэтгэл байдаг боловч, унших хэлбэр багагүй үүрэгтэй бөгөөд мантра унших аялга нь агуулгадаа зохицсон тодорохой айзам хэмнэлтэй, хүчтэй байх ёстой ажээ. Энэ талаар мантрад, шад бүр нь “Энэ үнэний хүчээр сайн сайхан болох болтугай” гэсэн үгээр төгсдөг “Ратана сутта”- д төдийгүй,Тхераведин буддизм дэлгэрсэн орнуудад одоо ч  ншсаар байгаа тарниудыг оруулж болно. Тэдгээрийн дуудлага, хэмнэл, агуулга бүгд ижил Будда, Дхарма, Сангха зэрэг дээд билэг тэмдэгт төвлөрсөн байдаг нь тэдгээрийн үндэс болсон Саддха - итгэл, метта – асрахуй буюу нигүүсэл нь нэгдүгээрт тавигддаг явдал нь тэднийг жинхэнэ мантра болгож байгаа хүчин зүйл болно. Тэдгээрийн хэлбэр нь илэрхийлж буй агуулгынхаа адил чухал байдаг учраас гурван удаа давтан дууддаг байна. Ингэснээр түүний хэлбэрийн зөв зүйтэйг, өнгөрсөнөөс ирээдүй рүү урсаж буй дуудлагын билэг тэмдэгийн зөв зүйтэйг нотлох гэсэн хэрэг юм. Энэхүү урсгал нь тухайн хүнтэй нэгэн ижил зорилгод тэмүүлсэн өнгөрсөн үеийнхэнтэйгээ холбоотой болж байна. Мантрын үгийн ид шид болон түүний хүнд нөлөөлөгч нууцлаг засаглал үүнд л оршино. Учир нь жинхэнэ буддист хүн бол Бурхан багш болоод түүний шавь нар миний мөргөлийг сонсох юм уу, миний гуйлтыг биелүүлэхээр ид шидээр дээд тэнгэрээс буугаад ирнэ гэж найддаггүй, ингэхлээр эдгээр тарнийн хүч нь хэлбэр, ая дан, хэмнэл, сэтгэлийн мэдрэмж - итгэл нигүүсэл, үзэл санаа - мэдлэг, туршлага, сэтгэхүйн эв зохицлоос хамаарна. Энэ тохиолдолд үзэл санаа гэдэг нь ердийн хийсвэрлэл биш, бүтээлч дүр зураг буюу бодит байдлыг тусгаж, түүнийг дахин шинээр үүсгэж буй туршлагат - мэдрэмжийн хэлбэр хэмээн үзэх ёстой юм. Хэлбэр нь бусад шинж чанарыг агуулж, мэдрэмж нь нэгдлийг төрүүлэх учраас зайлшгүй чухал / гал нь төрөл бүрийн төмөрлөгийг хайлуулж нэгэн бодис хайлш болгодгын адил / бөгөөд агуулга нь хүний ухааныг бүрдүүлж байгаа бүхнийг амилуулан, түүн дотор зүүрмэглэж буй их эрчим хүчийг сэргээдэг субстанц болох буюу “материйн матери” болох юм. Тухайн тохиолдолд үзэл санаа гэсэн нэр томьёог ойлгохдоо ямар нэг юмыг, ямар нэгэн байдлаар төсөөлөн ердийн хийсвэрлэхүй гэж ойлгох ёстойг энд зайлшгүй тэмдэглэн бичих хэрэгтэй ба харин түүнд бодит байдал үргэлж шинээр буй болж, илэрч байдаг. Өмнөх үеийнхний туршлагаас урган гарсан хэлбэрээс түүнийг амилуулагч агуулгын ялгаатай тал нь гэвэл, тэр нь Буддагын суут авьяасын ач гавьяа юм. Гагцхүү энэ л утгаар нь Буддагын оюуны хүч л мантрад шингэсэн гэж хэлж болох билээ. Харин сэтгэл санаа, оюун ухааны чанаруудыг нийлүүлэн гагнаж, агуулгыг амьдруулагч бүтээлч хүч нь тухайн хүнд өөрт нь байдаг. Хэрэв түүний итгэл сул байвал дотоод сэтгэлээ төвлөрүүлж чадахгүй, түүний ухаан дасгалаар бэхжээгүй бол энэхүү агуулгыг ухамсарлаж чадахгүй юм. Хэрэв сэтгэл зүйн хувьд сул дорой бол далд хүчийг сэрээж чадахгүй, анхаарлаа төвлөрүүлж

чадахгүй бол оюун ухаанаа залж чадахгүй гэсэн үг юм. Ийнхүү мантра гэдэг нь бидний амьдралын, өөрөөр хэлбэл, бидний өөрсдийн үйлийн үрийн муу дагавраас хялбархан зайлах зам биш, харин их чармайлт шаардсан арга, аврагдалд хүрэх зам юм. Зөв хэрэглэсэн мантра үнэхээр үйлчилж байвал, энэ нь байгалийн хуулийг өөрчилж, үйлийн үрийн үр дагаврыг сөрөн зогсож чадна гэсэн үг биш. Харин энэ нь зөвхөн гүйцэд төвлөрөлд орох чадвартай, бат итгэлтэй, шаардлагатай бүх мэдлэгийг эзэмшсэн хүн бол аврагдалд хүрэхгүй байх үндэсгүй бөгөөд тухайн хүн үйлийн үрийнхээ буюу өөрөө өөртөө эзэн нь болчихсон гэсэн л үг юм.

Мантрын нилээд хожуу үеийн төлөөлөгчид үйлийн үр / карма / - ийг зөвхөн амандаа

мантра уншсанаар юм уу, шашны ямар нэгэн зан үйлээр, эсвэл ид шидээр зайлуулах

боломжгүй бөгөөд харин түүнийг зөвхөн цэвэр ариун сэтгэлээр буюу саруул ухаанаар

зайлуулж болно гэдгийг сайтар ойлгож байжээ. “Муу үйлээс зайлж болох уу, үгүй юу

гэсэн асуулт сэтгэлийг тань зовоож байвал, түүнийг зөвхөн сайн сайханд тэмүүлэх чин

эрмэлзлэлээр л зайлуулж болно гэдгийг мэдэгтүн” гэж авиа анирлагч агуу их багш нарын

нэг Богд Миларайба нэгэнтээ хэлсэн билээ.

Бурханд бие, хэл, сэтгэл чинь нийлээгүй бол

Бурханд мөргөж, өргөл өргөөд юугаа хийнэ вэ?

Хилэнгийн мунхагаа дарж чадахгүй бол

Хилэнцээ нимгэлэх гээд юугаа хийнэ вэ?

Өрөөлийг өөр лугаа адил хайрлаагүй бол

Өршөөл гуйж мөргөл үйлдээд юуны тус болох вэ?

хэмээн түүний намтарт өгүүлдэг юм.

Үүнтэй төстэй үг өгүүлбэрийг үй олноор олж болох бөгөөд энэ нь шашны

практикийн аргууд дахь он цагийн урсгалыг элээсэн агуу их өөрчлөлтүүдийг

тооцолгүйгээр, Буддизмын үзэл санаа урьдын адил амьд хэвээр үлдсэнийг гэрчилж байна.

Мантра нь анхаарал төвлөрөлт, оюун ухааны дасгалын хэрэгсэл байсан цагт, өөрөөр

хэлбэл, мантрын дотоод агуулга, шалтгаан, үр дагаврын тухай тодорхой төсөөлөлтэй

байж, түүнийг сохроор шүтэлгүй, шунахай зорилгод ашиглаагүй байсан цагт мантра нь

буддизмтай зөрчилдөхгүй юм.

Гэтэл брахманизмын үеийн метафизикийн үхширмэл номлолд энэ мэдлэг алга болж,

мантрын үгс ердийн болзолт тэмдэг болон хувийн хариуцлагаас чөлөөлөгдөх

тохиромжтой хэрэгсэл болсон байна.

Гэвч, хүнийг сансар хорвоогийн төвд байрлуулж, аврагдалд хүргэхдээ бурхадын

оролцоотойгоор биш, зөвхөн өөрийн хүчээр хүрэхийг зөвлөсөн Будда нь мантрын

тогтолцоог метафизикээр дүүрсэн чигээр нь орхисонгүй бөгөөд түүний шинэ хэлбэрийг

өөрсдөө олох боломжийг шавь нартаа олгосон юм. Зөвхөн өөрийнхөө бие, сэтгэлийн

хатуужлаар л түүнд хүрэх замыг Будда тэдэнд зааж өгсөн билээ. Иймээс мантрыг хэн

нэгэн хүн зохиох боломжгүй, харин тэр өөрөө урган гарах ёстой бөгөөд олон үеийнхний

хамтын мэдлэг туршлагаас тэд урган гарсаар байдаг юм.

Тийм ч учраас, Буддын мантрын ухааны хөгжил нь брахманы ойлголтын адил давталт

биш, харин оюуны өсөлтийн зүй ёсны хөгжлийнхөө үе шат бүхэнд өөрийн илэрхийллийн

хэлбэрийг төрүүлж байдаг үр дагавар юм. Тэдгээр хэлбэр нь Буддизмын түрүү үед байсан

хэлбэртэй адил байлаа ч гэсэн энэ нь өмнөх үеийн давтамж төдий байгаагүй, харин ч олон

талт туршлагаас урган гарсан шинэ бүтээл үргэлж байсан билээ.

6. Буддизм амьд туршлага болох нь

Амьдралын шинэ нөхцөл байдал бүхэн бидний ертөнцийг үзэх үзлийн хүрээг тэлж,

биднийг байнга өөрчилж байдаг. Хүн бол тасралтгүй өөрчлөгдөж байдаг бөгөөд энэ нь

зөвхөн амьдралын нөхцөл нь өөрчлөгдсөнөөс үүддэг бус, гэвч хэрвээ эдгээр нөхцөлүүд

өөрчлөгдөхгүй байлаа ч гэсэн энэ нь шинэ шинэ сэтгэгдлийн байнгын урсгалын үр дүн

байсаар байх юм. Ингэхээр ухамсрын бүтэц нь улам эмх замбараагүй, хүнд болох болно.

Үүнийг бид “дэвшил” гэж нэрлэх үү, “доройтол”гэж нэрлэх үү гэдэг нь хамаагүй ч, ялгаа ба

төсөө хоёр нь бие биеэ тэнцвэржүүлдэг амьдралын энэхүү хуулийг бид хүлээн

зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй.

Ийнхүү хүн төрөлхтөн үе бүхэндээ өөрийн гэсэн асуудлуудтай тулгарч байсан бөгөөд

энэхүү асуудлуудыг давах өөрийн гэсэн замыг хайж олох хэрэгтэй болдог байна.

Асуудлууд нь түүнийг шийдэх арга хэрэгслийн адилаар, өнгөрсөн үеийн нөхцөлөөс үүсдэг

учраас тэдгээртэй холбоотой ч адилхан байх албагүй. Тэдгээр нь бүх талаар адилхан биш

ч, бас огт өөр биш бөгөөд байнгын зохицох үйл явцын ул мөр юм.

Шашны асуудлуудын хөгжлийг ч гэсэн ийм байр сууринаас авч үзэх нь зөв бөгөөд

түүнийг “дэвшил” буюу “доройтол” хэмээн үзсэн ч хөдөлбөргүй хатуу хэлбэрт хүчээр

оруулах боломжгүй, оюуны амьдралд тэд зайлшгүй байсаар байх болно.

Шашны болоод гүн ухааны агуу их номлолууд нь хэн нэг гарамгай хүний бүтээл биш

бөгөөд гарамгай хувь хүмүүс түүнд эхний түлхэцийг өгч чадах ч, тэрхүү номлолууд нь

бүтээлч үзэл санаа, агуу их тэвчээр хатуужил, ухаарлаас төрөн гардаг юм. Тэдгээр нь олон

үеийн туршид өөрийн дотоод жамын дагуу мод болон бусад амьд организмын нэгэн адил

хөгжин цэцэглэдэг. Үүнийг “оюун санааны жам ёсны хөгжил” хэмээн нэрлэж болох ба

тэдний өсч, төлжиж, боловсроход цаг хугацаа хэрэгтэй юм. Хэдийгээр мод нь үр

хэлбэртэй далд орших боловч нүдэнд харагдах хэлбэрт ортлоо ургахад цаг хугацаа

хэрэгтэй байдгын адил гэж энд ойлгож болно.

Буддагийн үгээр номлож чадсан зүйл нь тэрбээр, өөрийн биеэр ганцхан удаа ирж,

амьд үлгэр жишээ үзүүлэн бусдыг сургасны зөвхөн нэг хэсэг нь бөгөөд энэ бүгд түүний

оюун санааны туршлагын өчүүхэн хэсэг төдий юм. Будда өөрөө үг ярианы дутуу дулимаг,

хязгаарлагдмал талыг мэддэг байсан учраас сургаал номлолоо айлдахдаа, хүний оюун

бодлоор болон ердийн учир шалтгааны ухаанаар ойлгож боломгүй, тийм эмзэг нарийн,

гүн гүнзгий үгээр номлохыг зүрхэлдэггүй байсан байна.

Энэ бүх бэрхшээлүүдийг харгалзан үзээд Будда “зовлонгоос үүдсэн үнэн”-ийг

билгийн мэлмий нь дөнгөж нээгдэж буй цөөн хэдэн хүнд нээхээр шийджээ. Будда

хүмүүний оюуны боломж хүршгүй асуудлаар ярихаас үргэлж зайлсхийдэг байв. Тэр

зөвхөн энэ бүх асуудлыг шийдвэрлэхэд хөтлөх замыг зааж өгсөн юм. Будда өөрийн

сургаалын мөн чанарыг сонсогчдынхоо оюуны боломжинд тохирсон хэлбэрээр

тайлбарладаг байсан бөгөөд гар урчууд болон газар тариаланчидтай тэдний хэлээр буюу

мэргэжлийн онцлогт нь тохирсон жишээг татан ярьдаг байжээ. Тухайлбал:

Брахмануудтай ярихдаа, философийн хэлээр, тэдний шашны зан үйл, орчлонгийн тухай

тэдний төсөөлөлтэй холбоотой жишээ татаж, харин хотын иргэд болон гэрийн аж ахуй

эрхлэгсдэд болохоор иргэний үүргийн буюу гэр бүлийн амьдралын сайн сайхан үйлийн

талаар ярьдаг байв. Өөрийн сургаал болон туршлагын харьцангуй гүн гүнзгий талуудыг,

тэрбээр зөвхөн цөөн тооны шилдэг шавь нартаа тайлбарладаг байлаа.

Буддизмын хожуу үеийн сургуулиуд ч гэсэн энэ зарчимд үнэнч байв. Буддын гүн

ухаан улам нарийн түвэгтэй, өргөн хүрээтэй болох тусам хүмүүн тус бүрийн оюун ухаанд

тааруулж номлох олон арга туршлагад боловсорсон Буддизмын хожуу үеийн сургуулиуд

нь Будда багш шавь нараа алхам алхамаар ахиулсан лугаа адил, мэдлэг боловсролын өндөр

түвшинг шаардсан сургаалын хүнд төлөвүүдийг, дээрх шаардлагыг хангасан буюу анхан

шатны сургалтанд хамрагдсан шавь нарт зориулан номлодог байжээ.

Нилээд өндөр түвшиний энэхүү сургалтыг “нууц эрдэм”-ийн сургаал хэмээдэг байсан

боловч, энэ нь хэн нэгнээс эрхэм дээд гэгээрэл, мэдлэгийг нууцлахын тулд биш, харин

тэрхүү эрхэм эрдмийг дадлага туршлагаар олж авахыг эрмэлздэггүй, дан ганц ухааныхаа

хүчээр эзэмшихийг оролддог хүмүүсийн дэмий яриа, хоосон номлолоос зайлсхийсэн

хэрэг байлаа.

Будда хэнээс ч, юуг ч нуугаагүй гэдгээ болон аливаа хүмүүнийг тэнэг, ухаантай гэж

ялгалгүй, сургаалыг маань дагахыг хүссэн бүхнийг өөрийн сургаалаар сургана гэдэг

байсан хэдий ч, ямар нэгэн хэмжээгээр ялгавар байсаар байв. Гэхдээ энэхүү ялгавар нь

түүний сургаалыг сонсогч шавь нараас өөрсдөөс нь болон тэдний аливааг ойлгох

чадвараас нь үүдэн гардаг байлаа. Будда өөрийнхөө мэддэг зүйл буюу номловол зохино

гэж үзсэн зүйлийнхээ хооронд зааг тогтоожээ.

Бурхан багш нэг удаа Симсапын төгөлд явж байхдаа газраас атга навч аваад шавь

нартаа харуулж : - “Миний атганд байгаа навч энэ төглийн бүх навчтай харьцуулахад

өчүүхэн багын адил, миний та нарт зааж байгаа эрдэм миний мэддэгийн дэргэд маш

өчүүхэн бөгөөд би та нарыг гэгээрэхэд хэдий хэр эрдэм хэрэгтэй вэ, тэр хэмжээний

эрдмийг л заана” гэсэн байдаг.

Ялгахуйн энэ төрлийг номлогч бүр ерөнхийд нь болоод тухайн тохиолдолд хэрэглэж

байсан юм. Дхармад шүтэн дурлаагүй хүн, түүнд хүрэх ухаан эрдмийг төгсөөгүй хүн,

түүнийг нээж чадахгүй, гагцхүү дээд эрдэмд тэмүүлж хэрэгтэй цагт нь, хэрэгтэй газарт нь

номлож чадах хүн л номлох ёстой.

Энэ бол эрин үе ба улс орон бүрт, Буддизмын амьд үзэл санааг хадгалан үлдэхийн

тулд Буддын сургаалыг номлох илэрхийллийн хэлбэр, өөрийн гэсэн аргатай байвал зохино

гэсэн үг юм. Энэ “үзэл санаа” бол философийн сэдэв ч биш, метафизик үхширмэл суртал ч

биш, энэ бол ертөнц болоод бидний ухамсрын үзэгдлүүдийг хоёрдмол байдлаар ч биш,

бүрэн бүтнээр нь ойлгох ёстой гэсэн оюун ухааны шинэ байдалд өгч буй түлхэц юм.

Ухамсарт гарсан энэ эргэлтийн ачаар бүх юмс гэнэт цоо шинээр төсөөлөгддөг. Учир нь

хөгжлийнхөө янз бүрийн түвшинд, янз бүрийн ертөнцийг туулж өнгөрдөг, бидний

ухамсарт дотоод, гадаад хоёр ертөнц адил тэгш, харилцан хамааралтай үзэл болдогт

байгаа юм. Гэвч хөгжлийн түвшин нь “би” хэмээх хуурамч үзэгдэл болон амин хувийн эрх

ашгийн үүднээс ертөнцийг харж, бүх юмсын дотоод хэлхээ холбоог зөрчих явдлыг гэтлэн

давахаас хамаарна. Үзэн ядах, шунах, зовохын эх булаг болсон би-г баримтласан хар амиа

хичээх хуурамч үзэгдлийг гэтлэн давах замаар оюуны төгс тэнцвэрийг олох нь гэгээрэл

юм. Гэгээрэл тийш хөтөлж байгаа бүхэн бол Буддагын зам билээ. Энэ зам нь

хөдөлбөргүйгээр яг таг тогтоочихсон зам биш, цаг хугацаа болон бие хүнээс хамаардаггүй

зам ч биш, Бурхан багшийн заасан зорилго тийш хөтлөн, үргэлжийн хөдөлгөөнд оршдог

тийм зам юм.

Сургаал нь төгс боловсронгуй байлаа ч, түүнд хандагч нь төгс боловсроогүй байдаг

учраас Буддагын сургаалын хамгийн төгс томъёоллыг ч түүний шавь нар шинээр

томъёолох шаардлагатай болдог.

Энэ бүхнээс гадна бид Буддагын сургаалыг тэр цаг үеийн хэлээр, тухайн үеийн

хүмүүсийн төсөөлөлд ойр дөт хэлбэрээр илэрхийлсэн гэдгийг мартаж болохгүй. Бурхан

багшийн сургаалыг хадгалж үлдсэн бүх хүн архад

/ гэгээн / байлаа ч гэсэн, тэдний дамжуулсан сургаалд томъёологдож байсан үеэсээ

зохиомж, хэлний талаар хамааралтай байсан баримтыг өөрчилж чадахгүй. Хараахан

үүсээгүй байсан асуудлыг ч тэд ойлгох боломжгүй нь мэдээж бөгөөд тэд үүнийг урьдчилан

харж чаддаг байлаа ч үгээр илэрхийлж чадахгүй. Учир нь тэр асуудлыг илэрхийлэх хэл бас

л төрөөгүй байлаа.

Будда өөрөө МЭӨ ҮI зуунд биш харин МЭ VI зуунд амьдарч байсан бол сургаалаа

өөр аргаар илэрхийлэх байв. Энэ нь Буддагын номлох ёстой Дхарма буюу “үнэн” нь өөр

байх байсан бус, харин тэрхүү сургаалыг сонсох ёстой хүмүүс арван зууны турш түүхэн

болоод практик, оюун санааны хөгжлийн замыг туулж, тэдгээрийг илэрхийлэх ойлголтын

буюу авьяас чадварын их нөөцтэй болох байсан төдийгүй, өөр асуудлуудтай тулгарч

тэдгээрийг шийдэх өөр аргуудтай болох байсанд оршино.

Үгэнд сохроор итгэдэг хүн, түүнчлэн түүхэн цаг үеийг үнэнээс чухалд үздэг хүн бол

үүнийг хэзээ ч ойлгохгүй. Тийм хүн хожуу үеийн Буддизмын сургуулиудыг Бурхан

багшийн сургаалаас холдлоо гэж шүүмжлэх болно. Гэтэл үнэн хэрэгтээ, зөвхөн Будда

болон түүний тухайн үеийнхний төсөөллөөс тэд холдсон хэрэг юм.

Оюун санааны зүйлийг амьд зүйлийн адил “тэмдэглэх” боломжгүй, өсөлт зогсоход

амьгүй цогцсоос өөр юу ч үлдэхгүй. Бид занданшуулсан шарилыг түүхэн үзмэр болгон

хадгалж чадах авч, амилуулж чадахгүй шүү дээ. Тэгвэл бид үнэнийг эрэхдээ, түүхийн бодит

гэрчид тулгуурлаагүй бол энэ нь тэрхүү хэлбэрийг хадгалан дамжуулсан хүмүүст юм уу,

баримтад үл итгэснийх бус, харин мянган жилийн өмнө буй болсон хэлбэрийг шууд

хүлээн авч болохгүй гэсэн үг юм. Хичнээн сайн хүнс ч удаан хадгалбал хор болно. Оюуны

тэжээл ч үүнтэй ялгаагүй билээ. Үнэнийг “хүлээж авч” болохгүй, түүнийг үргэлж шинээр

байлгах хэрэгтэй. Түүний оюуны тэжээллэгийг хадгалахын тулд илэрхийлэх хэлбэрийг нь

байнга сольж байх хэрэгтэй болно. Энэ нь оюуны өсөлтийн мөнхийн хууль юм.

Хэрэв оюуны өсөлтийн энэхүү хуульд давтагдах юм уу, хувь хүн бүр түүнийг өөртөө

шингээж байвал, энэ нь тэрхүү бие хүн өнгөрсөн, одоо хоёрыг холбогч болох төдийгүй,

өнгөрсөн нь одоо сэргэн залуужиж, ирээдүйн бүтээлч чадавхийн үр хөврөл болж байна

гэсэн үг юм. Ийнхүү түүх өнөөгийн амьдралд шинээр хэлбэржиж, бидний ахуйн нэг хэсэг

болж байна.

Бид жам ёсны өсөлтийн учрыг ойлговоос, янз бүрийн үе шатыг зөв, буруу, үнэ

цэнэтэй, ашиггүй гэх мэтээр тодорхойлохоо болино.

Бид тухайн нэг сэдэв юм уу, “шалтгааны” дүрсийн хувирлын нийтлэг хүчин зүйл,

түүний үндсийн жинхэнэ мөн чанарыг тодотгоно гэсэн дүгнэлт хийж болно. Жишээлбэл:

Модны үндсэн чанар нь түүний иш, үндэс, мөчир, навч, үр, өнгөөр хязгаарлагдахгүй,

харин энэ бүх бүрдэл хэсгийн харилцан холбоо буюу орон зай, цаг хугацааны хөгжил,

түүний нэгэн цул бүтцээс хамаарна.

Үүнтэй нэгэн адилаар, Буддизмын үндсэн мөн чанар нь хийсвэр санааны түгжигдмэл

ертөнцөд биш, эртний үнэр ханхалсан үхширмэл сурталд биш, харин түүний цаг хугацаа,

орон зайн дахь хөгжилд болон түүний хөдөлгөөний хязгааргүйд, амьдралын бүхий л талд

үзүүлэх нөлөөнд, товчхон хэлбэл, түгээмэл нийтлэг чанарт нь оршино.

7. Махаянын нийтлэг байр суурь ба Бодьсадвын үзэл санаа

Юуны өмнө, шашны болон гүн ухааны сургаалуудад илрэлээ олсон Буддизмын

нийтлэг талыг Махаяна буюу Их хөлгөний уламжлалд ухамсарт зарчмын түвшинд хүртэл

өргөн мандуулсан билээ. Их хөлгөний уламжлалын бүхий л сургууль үзэл санааны ялгааг

сэтгэхүйн янз бүрийн хэв шинжит ойлгох чадварыг илэрхийлэх чухал хэрэглэгдхүүн

хэмээн зөвшөөрсөн юм.

Буддагийн дүрийг шашны амьдралын төв дэхь Дээд бодьгал хэмээн тахин шүтэх

болсон нь Бодьсадвын үзэл санаа үүссэний ач тус юм. Ертөнц бодитой эсэх, оюуны

туршлагад хандах хандлага, эрх чөлөөний байдал нь түүний хязгаарыг ямар ч замаар

тодорхойллоо ч гэсэн нэг л зүйл юм. Ариусал, Гэгээрэл, Бурханлиг чанарт хүн өөрөө

хүрсэн бөгөөд энэ нь хүн бүхэн түүнд энэ л замаар явж хүрнэ гэсэн “ үнэн” хувиршгүй

хэвээр үлдэв. Энэ талаар Буддизмын бүх сургууль уламжлал санал нэгтэй байна.

Энэ зам бол ертөнцөөс ангижирч байгаа хэрэг бус, харин ч түүнийг билгүүн ухааны

өсөлт, идэвхтэй дур хүсэл, нигүүлсэхүйн сэтгэлээр даван туулж байгаа хэрэг юм. Энэ

замыг Бурхан багшийн урьд төрлийн намтар болох Жатака-д дэлгэрэнгүй өгүүлсэн юм.

Бид энэхүү намтрын түүхэн үнэ цэнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй байсан ч, тэр нь эртний

Буддистуудын байр суурь төгс гэгээрлийн замын тухай тэдний төсөөллийг харуулдаг

билээ.

Дундад зууны эртний Буддизмын Бага хөлгөн “Тхеравадин” буюу “Ахмад гэлэн

нарын сургаал”–д, төгс гэгээрэлд хүрсэн гурван янзын хүмүүсийн тухай өгүүлдэг. Энэ нь

нэгдүгээрт: Ариуссан буюу архад бологсод нь - шунал тачаал, хувиа хичээх хуурамч

үзэгдлийг гэтэлж даван гарсан боловч бүхнийг хамарсан мэдлэг, бүхнээ нэвтрэгч төгс

ухамсрыг эзэмшээгүй хүн, хоёрдугаарт: Паччекабуддха / Пратьекабуддха / буюу “дуугүй

гэгээрсэн” нарын хувьд бол Бурхан багшийн мэдлэгийг эзэмшсэн боловч түүнийгээ

бусдад хүргэх чадваргүй хүн, гуравдугаарт нь: Саммасамбуддха / Самьяксамбудда / буюу

үнэхээр гэгээрсэн Будда юм. Энэ бол гэмээс ангижирсан билгүүн ухаантан, сэрсэн

гэгээнтэн төдийгүй, оюун ухааны хувьд төгс гэгээрсэн, бие махбодын хувьд эглийн

хязгаарыг давж бүх чадвар нь төгөлдөржсөн, ухамсар нь төгсгөлгүй орчлонг багтаасан

“хэмжье гэвээс хэмжүүр олдохгүй, хэлье гэвээс үг олдохгүй” тийм төвшинд хүрсэн хүн

буюу бурхан юм.

“Архад”, “Пратьекабудда”, “Самьясамбудда” хэмээх үгс нь эхлээд тухайн түвшинд

хүрсэн хүмүүсийг нэрлэж байжээ. Гэвч, Буддагын Сургаал ёсоор, аливаа хүнийг бүх ааш

араншин, зан чанартай нь нэгмөсөн бүтээгээгүй, тэдгээр нь үргэлж хувьсан өөрчлөгдөж

байдаг болохоор, дээрх гурван түвшинг мэдсэнээр, гурван өөр үзэл санаа төлөвших нь

зайлшгүй бөгөөд тэдгээр нь хамгийн дээд үзэл санаа байх нь гарцаагүй. Энэ байдал нь тоо

томшгүй олон амьд бодыг төрөх, үхэхийн ертөнцийн харанхуй далайг гаталсан авралын

гэрэл гэгээнд дуудаж, түүний үр дүнд хувь хүнийг энэхүү авралын замд хөтөлсөн сургаал

буюу архадын үзэл санаа нь Хинаяна буюу Бага хөлгөн хэмээн нэрлэгджээ.

Бурханы шашны олон урсгалын төлөөлөгчид цугларч авралд хүрэх үзэл санаа, түүний

зам мөрийг хэлэлцэж байсан манай эриний I зуунд Канишка хааны удирдсан хурал дээр,

анх Хинаяна болон Махаяна гэдэг нэр томъёо үүсчээ. Энд ч гэсэн Махаянагийн үзэл санаа

Буддизмын янз бүрийн сургуулиудын хооронд гүүр болж чадах цорын ганц үзэл санаа

болохоо харуулсан юм. Тиймээс тэр хуралд оролцогсдын олонхи нь Махаяныг шилж,

Хинаяныг сонгож авсан цөөнхи удалгүй сургуулийн хувьд устсан юм.

Гэвч, энэ хурал дээрх Тхеравадчууд нэгдэх боломж байсангүй. Учир нь Тэд

Бодьсадвын үзэл санааг үгүйсгэдэггүй байсан юм. Тхеравадчуудын үзэл санааг Цейлоны

Буддизмын нэг удирдагч ийнхүү тайлбарлажээ.

“Буддизм гэдэг бол зовлонгоос өөрийгөө аврахын төлөө хөдөлмөрлөх хүсэлтэй

хүмүүст ч, бусдыг аврахын төлөө хөдөлмөрлөхийг хүсч байгаа хүмүүст ч нэгэн адил

хандсан сургаал юм.

Бидний дотор ертөнцийн зовлонгоос ангижирч, авралд хүрэх өчүүхэн боломжийг ч

хайж байдаг хүн олон ажээ.

Гэтэл, амьдралын бүх зовлонг ойлгох төдийгүй, мэдэрдэг хүмүүс ч бий бөгөөд тэдний

сэтгэл агуу уудам учраас өөрийгөө аврахаас татгалзаж, амьдралаа хүн төрөлхтөнд үйлчлэх

эрхэм дээд зорилгод зориулдаг юм.

Энэ бол бодьсадвын эрхэм ариун үзэл санаа бөгөөд ертөнцөд хамгийн цэвэр, хамгийн

сайхан нь билээ. Бодьсадвын энэхүү үзэл санаа Буддад хамгийн ойрхон үзэл санаа гэж

хэлж болно.” хэмээсэн юм

Гэвч, ойр дотнын хүмүүстээ үйлчлэх нь эрхэм дээд зорилгод тэмүүлэхээс татгалзаж

байгаа хэрэг биш юм. Энэ үзэл санааг үндэслэгч Миларайба нь “юуны өмнө өөрөө үнэнд

хүрээгүй цагт бусдын төлөө зүтгэх гэж хэтэрхий яарах хэрэггүй. Хэрэв бид ийнхүү яарах

аваас сохор хүн сохор хүнийг хөтөлж яваатай адил болой. Тэнгэр байгаа цагт амьд

амьтанд төгсгөл гэж үгүй, хүн бүр ийнхүү зүтгэх боломж олдоно, ээлж тань болоогүй цагт

зөвхөн ганцхан зүйлд, тухайлбал, амьд бүхний тусын тулд Буддагын хүрсэн оргилд

хүрэхийг эрмэлз гэж би хүн бүрт хэлмээр байна” гэсэн байдаг. Ингэхийн тулд Бодьсадвын

дээд буяныг үйлдэх шаардлагатай.

Энэ нь муу муухайгаас зугтах төдий бус, бусад амьд амьтны зовлонг өөрийн зовлон

мэтээр мэдрэн, хамаг амьтны зовлонгийн галд төрсөн амь хайргүй өгөөмөр сэтгэлдээ

сайны үр бүхнийг соёолуулна гэсэн үг ээ. Бодьсадва бусдыг сургах зорилт тавьдаггүй,

өөрийн оюуны замаар ойр дотныхноосоо анхаарал салгалгүй урагшилдаг юм. Тэр ийнхүү

эрхэм дээд зорилгод хүрэх замдаа өөрөө боловсорч, бусдыг ч мөн энэ л замаар урагшлахад

зоригжуулдаг.

Бусдын төлөө өөрийгөө золиосолж байгаа нэг ч хүн балран доройтохгүй, тэр ч

байтугай золиос болгож буй этгээдүүд түүний зүтгэлийг урвуугаар ашигласан ч балран

доройтохгүй. Өөрийгөө золиослох үйлдэл бүхэн нь өөрийн эрх ашгаас татгалзаж,

өөрийгөө ялж буй ялалт учраас авралд хүрэх үйл юм. Гадаад тал нь ямар ч байлаа гэсэн

ийм үйлдэл бүхэн бидний тавьсан зорилго өөд нэг шат ахиулж, анатма хэмээх үзэл

санааны онолын ойлголтыг амьд мэдлэг туршлагаар олж авсан итгэл болгоно. Хүн “би”-

гээс хэдий чинээ холдож, өөрөө өөртөө барьсан шуналын шоронгын ханыг нураах тусам

амьдралын гэрэл гэгээ ч тодорно. Үүний ачаар бид бусдад өглөг өгч, сайхан үг хэлж,

шашны ном айлдсанаас илүүгээр амьтанд туслах болно.

Гэвч, амьдралаас зугтдаг хүн өөрийгөө золиосолж, арайхийж олж авсан зүйлээсээ

татгалзах нь бусдын төлөө зүтгэх өргөн боломжийг алддаг. Ингэхлээр бусдад туслах,

өөртөө туслах хоёр нь салшгүй холбоотой нь эндээс харагдаж байна.

Гэхдээ бид ёс суртхууны давуу талаа мэдэрснээс сайн үйлээ бусдад тулгах ёсгүй, бид

жинхэнэ харамгүй сэтгэлийн үүднээс урсгалаараа энэ бүхнийг үйлдэх ёстой.

Чухамхүү ийм л эрдмийг Миларайба ёс суртхууны болон Бодьсадвын буянт үйлсийн

үндэс гэж үзсэн юм. Гагцхүү энэ эрдэм л Буддаг урьд төрлүүдэд нь гэгээрлийн замаар

хөтөлж, зөвхөн өөрийн туршлага, олон төрлийн зовлонгоор дамжин төгс ариусгахын тулд

өөрөө түргэн зуур ариусахаас татгалзахад хүрсэн юм.

Гагцхүү энэ л эрдэм амьд бүхэнд гэгээрэх чадвар буй хэмээн сургасан гэрэлт

номлолоо айлдахын тулд Гэгээрлийн модноос холдоход хүргэсэн билээ. Уг чадвар нь аль

нэгэн амьд амьтны ухамсарт хүчтэй болоход Бодьсадва төрдөг юм. Энэхүү ухамсрыг

сэргээх нь Буддагын амьдралын гол зорилго байлаа. Ийм л шалтгаанаар Будда өөрөө эрх

чөлөөнд, цэнгэлийн дээдийг эдлэхийн оронд тэнүүлчийн хүнд бөгөөд урт удаан

амьдралыг туулахад хүрсэн байна.

8. Ум хэмээх ариун үгийн нийтлэг

зам буюу дахин сэргэлт

Буддаг шууд залгамжлагчид түүний анхны шавь нарын үг бүрийг, тэдний амьдралын

хэвшлийн юм бүхнийг хадгалж үлдэхийн тулд лам нарын амьдралын үй олон дүрэм, хэм

хэмжээ зохиосноор, үг үсэгтэй хөөцөлдөн үнэн агуулгыг мартагдахад хүргэжээ.

Өөрийгөө үл хайрлагч, итгэл дүүрэн номлоочид, орон гэргүй Даяанч нарын оронд сайн

зохион байгуулалттай, сэтгэл хангалуун, ертөнцөөс тасархай лам нарын нийгэм буй болж,

тэд хүмүүсээс болон ертөнцөөс таслагдсан хангалуун тохилог хийдүүдэд шигдэн

сууцгааж, амьдралын бэрхшээл тэмцлээс зугтааж байлаа.

Буддизмын түүхийн эхний зуун жилийн бүх хагарал, санал зөрөлдөөний шалтгаан нь

Буддагын сургаалын гол асуудлууд бус, харин Сангагын дүрэм горим, зарим нэг

ухагдхууны цэвэр онолын дүгнэлт, эсвэл Буддагын сургаалын аль нэг талыг хэт

дөвийлгөсөн зүйлс байв.

Буддаг таалал төгсөнөөс хойш, зуун жилийн дараа Вайсалын хийдэд анхны хагарал

гарсан бөгөөд Бага хөлгөнийхний чиглэлийг тууштай баримтлагч бүлэг нь харьцангуй

цөөн тооны хуврагын тайлбар, эрх ашгийн төлөө олонхын саналыг хүлээн зөвшөөрөхөөс

татгалзаж, Буддын хуврагын чуулганы гол бүрэлдхүүнээс тусгаарлагдсан байна. Харин

олонхын тохиролцсоны дагуу Бурханы номын үзэл санаа, хувь хүний бодьгал мэдрэмжинд

онцгой анхаарах нь зүйтэй гэж үзжээ. Энэ талаар гарамгай хоёр түүхчийн гаргасан

саналыг дор дурьдаж болох юм.

“Вайсалын хийдийн түүх хичнээн үнэн бичигдсэн хэдий боловч шийдэж боломгүй

зүйл байсан юм. Учир нь бидэнд мэдэгдэж буй гэрчлэх баримтууд олон зүйл дээр

харилцан зөрж байгаа бөгөөд ер нь л Бага хөлгөнийхний ашиг сонирхолд чиглэгдэж

байсан билээ. Буддистууд энэхүү хагарлыг Бурханы сургаал дахь зөрчил биш, харин

хуврагуудын сахилга баттай холбоотой зөрчил хэмээн дүгнэсэн нэг л баримт тэдгээрээс

хамгийн чухал нь байв гэжээ.” / Glasenapp. H, 1936, 51 - р хуудас /

Бага хөлгөнийхний гэрчилснээр, зөрчилдсөн зүйлүүдийн ихэнхи нь хэдийгээр

бүдүүлэг байсан ч, тэд нар тийм ширүүн маргаанд бусдыг уриалж чадсан нь гайхалтай

байв. Энэ талаар түүхч, судлаач Рис Дэвидс хатагтай үнэн зөв тэмдэглэж хэлэхдээ:

“Үнэндээ уг хэрэг нь шатлан захирах ёсны төвийн тэргүүний үзэл санаа зөрчилдсөн

хэрэг бөгөөд өөрөөр хэлбэл, бие хүний болон тэрхүү зах хязгаар нутаг дахь хуврагын

чуулганы эрхийг хамгаалсан асуудал байсан юм. Хэдийгээр тэдний амьдрал нь бүлгээрээ

амьдардаг нэгэн маягын хэв загвартай ч гэсэн, мөн гэлэн хүний хувьд дэг ёсыг хатуу

баримтлах учиртай байсан боловч тэдэнтэй бусад хуврага нарын адил хүндтэй байр

сууринд, хүний ёсоор харьцах ёстой байсан юм. Тэд бусдын адил Бурханы сургаалд

зааснаар / Атта - Дхаммо / өөрийн дотоод сэтгэлийг сонссоны дагуу сонгох болон

шийдвэрлэх эрхээ эдлэх бүрэн бололцоотой болох ёстой байсан юм” / Rhys Davids, C. A.

F, 1931, 355 - р хуудас / гэжээ.

Амьдрал үйл ажиллагаа нь, сургаалынх нь хамгийн амьд илэрхийлэл болсон Буддагын

дүрд буддистүүд илүү ухамсартайгаар хандах болсоны дараа л Буддизм өөр хоорондоо

сөргөлдөгч олон урсгалаас дэлхийн том шашин болж өссөн билээ. Эрс тэс зөрчилтэй

урсгал, үзлүүдийн сөргөлдөөн дунд Буддагын үлгэр жишээг дагахаас өөр үнэн зам юу байх

билээ. Түүний үгийг янз бүрийн эрин үед янз бүрээр тайлбарлаж болно. Харин түүний

амьд жишээ нь хүн төрөлхтөн оршин байгаа цагт эрин үе бүхэнд ойлгогдох мөнхийн

хэлээр ярьдаг юм. Буддагын оройн дээд болсон гэгээн дүр, түүний үнэн бодитой хийгээд

домгийн амьдралын гүн гүнзгий билэгдэл бол хүн төрөлхтөнд философийн бүх тогтолцоо,

Абхидхармын бүх хийсвэр онолоос хязгааргүй илүү чухал билээ. “Би” хэмээх бодит зүйл

байхгүй тухай, хутагтын найман зам, дөрвөн дээд үнэн, арван хоёр шүтэн барилдлагын

хууль, гэгээрэл буюу авралын тухай сургаал зэрэг Буддагын өөрийн амьдралын

жишээгээр харуулсан сургаалуудаас илүү гүн гүнзгий сургаал гэж юу байх билээ.

“Хамаг амьтаны тусын тулд би хүмүүний ухааны хамгийн төгс боловсронгуйг

цогцлооно” гэдэг бол Бодьсадвын мөн чанар юм.

Зураач хүн агуу их мастерийн ур чадварт хүрэх эсэхээс үл хамааран, түүнээс үлгэр

жишээ авдагын адилаар, оюун ухаанаа хөгжүүлэхийг зорьсон хэн ч гэсэн, ой тойндоо

байгаа хамгийн дээд үзэл санааг өмнөө тавьж явах ёстой. Ингэж байж л амжилтын оргилд

хүрэх болно. Учир нь тухайн хүний авьяас чадварын хэмжээ хязгаарыг хэн ч урьдчилан

хэлж чадахгүй бөгөөд үнэн хэрэгтээ бидний хүсэл эрмэлзлэлийн хүч нь тэр хязгаарыг

тогтоодог биз ээ. Дээдийн дээд зорилгод тэмүүлсэн хүн л хязгааргүй хүчтэн болох ба

үүгээрээ өөрийн авьяас чадварын хүрээг хязгааргүй болтол тэлж, хязгаартайг хязгааргүй

болгож чадна. Энэ нь түүнийг эрхэм дээд ололт бүхэнд зоригжуулна. Тиймээс тухайн

хүний авьяас чадварын хязгаар хаана байгааг хэн ч хэлж чадахгүй бөгөөд зөвхөн бидний

хүсэл эрмэлзлэлийн хүч л энэ хязгаарыг тодорхойлж чадна. Дээд зорилгод тэмүүлж байгаа

хүн л дээд зэргийн хүчийг олох ба үүгээрээ өөрийн авьяас чадварын хүрээг хязгааргүй

болгон тэлж, төгсгөлгүйг төгсгөлтэй болгож, төгсгөлтэйг төгсгөлгүй болгоно.

Махаяны энэхүү нийтлэг байдлыг илэрхийлэхийн тулд тухайн хүн “Ум” хэмээх ариун

үгийн тусламжтайгаар Бурханд хандсан залбирлын үг бүхнээ боловсруулдаг. Ийм байдлыг

“Ум” -аас өөр ямар ч билэг тэмдгээр илэрхийлэх боломжгүй юм.

“Ум”-ын тухай Рабиндранат Тагор, “Эцэс төгсгөлгүй бөгөөд төгс, үхэшгүй мөнхийг

илэрхийлсэн билэг тэмдгийн үг байдаг юм. Тэр нь авианы хувьд төгс боловсронгуй

бөгөөд бүх юмсын цогц нэгдлийг төлөөлдөг. Бидний бүх бясалгал “Ум” -аар эхэлж, “Ум” -

аар дуусна. “Ум” нь мөнх боловсронгуйн мэдрэмжээр оюун ухааныг дүүргэж, түүнийг

аминч явцуу ертөнцөөс чөлөөлөхийн төлөө үйлчилдэг юм” гэж хэлсэн нь бий.

Буддизм дэлхийн хэмжээнд үйлчлэх үүргээ ухамсарлах дэлхийн гол шашнуудын нэг

болоход “Ум” шашны амьдралыг хөдөлгөгч хүч дахин болж, эрх чөлөөнд тэмүүлэх бүхнийг

хамарсан тэмүүллийн билэг тэмдэг болсон билээ. Түүнд шингэсэн нэгдэл, нийтлэгийн

мэдрэмж нь эцсийн зорилт биш, жинхэнэ аврагдал, төгс гэгээрлийн угтвар нөхцөл болсон

юм. Тэр бол өөрийгөө аврах юм уу, хэн нэгний оюуныг ертөнцийн оюунтай нэгтгэхэд

биш, амьд бүхэн, юмс бүхэн нэг нэгэнтэйгээ салшгүй холбоотой, “өөрийн” ба “бусдын”

хэмээн ялгаж зааглах нь төөрөгдөл ба бид эхлээд энэхүү төөрөгдлийг арилгаж, бүхний

нийтлэг ухамсараар өөрийгөө дүүргэн, дараа нь аврагдах хөдөлмөрийг дуусгаж чадна

гэдгийг ойлгосныхоо үндсэн дээр гэгээрэлд тэмүүлэхийн билэг тэмдэг болох юм.

Иймээс “Ум” нь Буддизмын мантрын тогтолцооны туйлын дээд нь төдийгүй,

Бодьсадвын замын эхэнд байх үндсэн билэг тэмдэг юм. Тиймдээ ч Ум нь бүх мантра, бүх

тарнийн эцэст биш, зөвхөн эхэнд байдаг юм. Буддагын зам “Упанишада”-гийн дууссан

цэгээс эхэлдэг гэж хэлж болно. Гэхдээ энэхүү хоёр тогтолцоонд “Ум” гэдэг нэг л билэг

тэмдэг байх бөгөөд түүний утга аль алинд нь хэвээр байна. Иймээс “Ум” бол Буддизм дахь

Брахманизмын уламжлалын үлдэгдэл гэх юм уу, Упанишада руу буцаж буй хэрэг хэмээн

ойлговол туйлын буруу. Нирваан гэдэг үг буддистуудад ч, индиустуудад ч ялгаагүй гэж

үзэх нь том алдаа биз ээ.

Махаянад “Ум” -ыг сэргээснийг зөвхөн нийт тогтолцоо, мантрын дадлага туршлагыг

бүхэлд нь авч үзсэнээр л ийнхүү ойлгож болно. Энэ тохиолдолд оюун ухаан, санаа

сэтгэлийг чөлөөлөгч энэ ариун үгийг заахад л хангалттай. “Ум” нь “би” хэмээх аминчхан,

зохиомол хаалтыг нурааж, бидний төрөлх чанар хязгааргүйг, бид амьд бүхэнтэй нэгдмэл

болохыг ухамсарлуулдаг.

“Ум” бол цаг хугацаанаас үл хамаарах бодит байдлын анхны авиа юм. Энэ бол бүх

юмсын төрөлх хуулийн авиа, бүх хөдөлгөөний мөнхийн хэмнэл бөгөөд уг хуулийг төгс,

эрх чөлөөний илэрхийлэл болгодог хэмнэл юм.

Иймээс ч “Шурангама судар” – т: “Та бурхан багшийн үгийг нь сонсон, сургаалыг нь

судалж цээжиллээ. Тэгсэн мөртөө та яагаад Бурхан багшийн сургаалын “өөртөө байгаа

Дхарма”-ын дууг чагнан байж чин сэтгэлийн угаас судлаагүй юм бэ? хэмээн асуусан

байдаг. / Buddhist Bibble, 1938, 258 - р хуудас /

Жинхэнэ үнэн сүсэгтэн хүн рүү, зүрхэнд нь нэгэн жигд дуудагдаж буй “Ум” хэмээх

авиа нь, амьтай бүхнийг тэврэхээр дэлгэсэн гарын адил юм. Тэрбээр, ганцхан өөрийгөө

дээдлэх бус, харин дэлбээ юугаа хэний ч нүднээс үл харамлан дэлгэгч цэцэгс лугаа адил,

хорвоог бүхэлд нь багтаасан мэдрэмжийг илэрхийлдэг. Тэрбээр өгөхийн зэрэгцээ авдаг,

гэхдээ харамч шуналаас ангид бүхнийг авч, бусдад хүчээр нөлөөлөхийг үл оролдогчид

өгдөг билээ.

“Ум” ийнхүү амьд бүхнийг үл ялгаварлан авралын үүдээ нээж, хэн бүхэнд

хэрэгцээнийх нь дагуу, мөн чанар, сонгосон замд нь тохируулан тусалдаг хорвоогийн

байр суурийн билэг тэмдэг болсон юм. Ийм үзэл санаа нь хүн бүхний өөрсдийнх нь

сонгосон замыг дэмждэг учраас үхширмэл үзэл санаанаас ялгаатай байдаг билээ. Гэхдээ

үүнийгээ ямар нэгэн түүхэн гэрчилгээгээр бус, одоо цагийн үнэ цэнээр олддог логик

баталгаа нотолгоогоор бус, харин өөрийн урамшуулагч чадвараар, ирээдүйд нөлөөлөх

бүтээгч нөлөөгөөр баталдаг юм.

Эх сурвалж: "Түвдийн нууц тарнийн үндэс"