ЭВЭР ШҮТЛЭГ ҮҮ ЭВЭР БЭЛГЭДЭЛ ҮҮ

Археологич О.Батчулуун

ЭВЭР ШҮТЛЭГ ҮҮ ЭВЭР БЭЛГЭДЭЛ ҮҮ

Эрт дээр үеэс эхлэн дэлхийн ард түмнүүдийн дунд янз бүрийн амьтдын эврийг хүн болоод нийгмийн орон зайд хэрэглэх, хүндэтгэн үзэх үзэл бий болжээ. Энэхүү сэтгэлгээний түүхэн баримтууд бүс нутгийн хувьд харилцан адилгүй цаг хугацаанд хамаардаг. Тухайлбал зарим бүс нутагт дээд палеолитын үед холбон авч үзэхэд (Whitley., David, 2009:215), Төв Азийн эртний хүмүүсийн үлдээсэн баримтаас шинэ чулууны үеэс улбаатай болох нь ажиглагдаж байв.

Энэхүү сэдвийн хүрээнд Монголчуудын дунд хэрэглэгдэх “Эвэртэн туурайтан” (Монгол хэлний 2009:1021) гэх шилжсэн үгийн утга учир нь хүч чадал, хүндэтгэлийн илэрхийлэл, нийгмийн дээд давхаргын бэлгэдэл болж байсныг дахин нягталж үзэхийг зорилоо. Судалгаанаас үзэхэд судлаачид эртний судлалын баримт дэх эвэр дүрсэлсэн хүн болон өвөрмөц амьтны дүрслэлийг шүтлэг хэмээн үзэх нь нийтлэг байна.

Тухайлбал  зарим  судлаачид  түүх, археологи, домог зүйн сурвалжид тулгуурлан  эрх мэдэл бүхий албан тушаалтан, дарга нарыг “эвэртэнгүүд” хэмээн нэрийдэх нь тухайн хүний эрх мэдлийн цар хүрээ, зэрэг дэв, сүр хүчийг тодорхойлохуйц ойлголт болжээ (Цогзолмаа, 2007:151).  Мөн  нүүдэлчид эврийг зөвхөн шүтээн болголгүй өөрсдийн аж амьдралд ч түгээмэл хэрэглэж ирсэн нь эвэр шүтлэгийн уламжлал бололтой хэмээн үздэг (Өмирбек, 2011:67). Харин дээрх  дүгнэлтүүдийг дэмжсэн болон үгүйсгэсэн эсвэл өөр ямар утга агуулгатай нэршил байж болох талаар дэвшүүлсэн зүйл одоогоор алга бөгөөд шинжлэх ухааны хувьд нэгдсэн ойлголт, хувилбараар бичиж дадах нь зүйн хэрэг юм.. Уг ойлголтыг нарийвчлан үзвэл нэгт: хэл зүй, хоёрт: эртний судлалын олдворууд дэх бэлгэдэл, утга зүйн тайллуудаар “Эвэр шүтлэг үү эсвэл бэлгэдэл үү?” гэсэн асуулт урган гарч байна.

Үг зүйн хувьд  шүтлэг нь Я.Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь” бичигт. “Гүнээ итгэх, бишрэх, шүтэх, [итгэх хоршоо үг]. Нэг хүнийг тахин шүтэх” (Цэвэл, 1966:863)  гэсэн бол “Монгол хэлний хураангуй тайлбар толь бичиг”, “Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар толь” зэрэг бүтээлүүдэд “Шүтэх үйлийн нэр, ямар нэгэн зүйлийг шүтэж бишрэх нь бишрэл-шүтлэг гэдэгтэй хоршоо үг болдог [шашны сургааль номлол, итгэл үнэмшил].” (Монгол хэлний, 2009:1015) хэмээн тайлбарласан байдаг.

Харин бэлгэдэл нь Я.Цэвэлийн “Монгол хэлний товч тайлбар толь”-т  “сайн зөн билэг, ерөөл, бэлгэ сайтай, өлзийтэй, төлөгдөх, мэргэлэх, сайн совин, амны бэлгээс ашдын билэг” (Цэвэл, 1966:122.), “Монгол хэлний хураангуй тайлбар толь бичиг”-т “Бэлгэдэх үйлийн нэр, сайн сайхан, бэлгэшээл, сайныг бэлгэдэх, зөгнөх” (Монгол, 2009:121) гэж тайлбарлажээ. Энэ нь алив зүйлс сүр хүч, өнгөтэй сайхан харагдахын зүйрлэл болохыг илтгэх ажээ.

Гүн ухааны үүднээс судлаач Ц. Гомбосүрэн (2008:12) “Эрхэмлэх ёс нь угтаа эрхэмлэл болно. Ёс нь эрхэмлэхүй болдог бөгөөд үүнд ямар нэгэн албадах, албадлагын шинжгүй байдгаараа шүтлэг болоод шашны үйл хэргээс эрс ялгаатай байна” гэжээ. Чингэхлээр шүтлэг нь илүү шашинлаг ойлголт төдийгүй албадлагаар үйлддэг үйл бөгөөд харин бэлгэдэл нь зөн совин, өлзий ерөөлийн үүднээс ямар нэгэн албадлагүйгээр хийх үйлийн ойлголт бололтой байна.
Энэхүү ойлголтын түүхэн үндэс язгуурыг тодруулахын тулд бичгийн болоод биет баримтын хүрээнд тодруулан авч үзье. Хятад сурвалжийн мэдээнд дурдахдаа төв Азийн анхны төрт улс Хүннү гүрэнд Арван эвэртэн ван байсан ба эхний дөрвөн ванг “Дөрвөн эвэртэн ван”, дараах зургааг “Зургаан эвэртэн ван” (Сүхбаатар, 1980:59) гэдэг. Улмаар их жанжин, их Дүвэй, их Данху нар бүгд нийлээд “Арван эвэртэн ван” болдог. Эдгээр эвэр зүүсэн вангууд тал нутгийн язгууртнууд бөгөөд аравтын зохион байгуулалтын тогтолцоогоор төрийн институт байгуулагдсан бол оройн дээд удирдагч нь эзэн хаан Шаньюи байжээ (Gabor Balint de Szentkatolna, 2009:33) гэсэн байна. Түүнчлэн Хятадын их аялагч лам Сонг Юн (Song Yun, 宋雲) МЭ 519 онд элчингийн үүрэг гүйцэтгэж Цагаан Хүннүгийн нутагт зорчсон тухай өгүүлдэг. Тэрээр нүд алдам тал нутгийн талаарх арвин их мэдээллийг бичиж үлдээжээ. “...Хааны ахмад хатан угсаа гарвал дээд язгууртай болох нь мэдэгдмээр харагдана. Хаан нь торгон хувцас өмсжээ... түүний эрхэмсэг хатан нь уран тансаг чимэглэл бүхий хувцсаар гоёдог. ...Удирдагчийн ер бүсийн урт хормогчтой ижилхэн дээл өмсөнө. Толгойн чимэглэл нь “Эвэр” загвартай байх аж. Элдэв зүйлийн эрдэнийн чулуун чимэглэлтэй ба доод хэсгээс эхлээд гойд сайхан харагдана. “Ганц Эвэр” нь толгойн чимэглэлд орохоос гадна дээд угсааны эхнэр хүний хувцастай сүрхий зохицож нийгмийн байр суурийг давхар баталж буй нь илэрхий мэдэгдэнэ. Бид цагаан Хүннүгийн дээд язгууртан хүнийг үзэхийн сацуу, олон эхнэртэй байхыг харсан ч нэг нь ч бусдадаа ялгарах шинж байсангүй...” (Aydogdy Kurbanov, 2010:132). хэмээн тэмдэглэж үлдээсэн байна. Дээр дурдсантай төсөөтэй маш эрт үеийн нэгэн дурсгал бол Ойрх Дорнод дахь “...Аккадын үеийн Нарам-Син (МЭӨ 2254-2218) (анг. Naram-Sin) хааныг ялалтын самбар дээр дүрслэхдээ түүнийг эвэрт титэм зүүсэн байдалтай урласан нь ихэс дээдэстэн гэсэн санааг давхар харуулсан байдаг. Энэ нь түүний хаанчлал бүхий л амьдралынхаа хугацаанд бат оршихын бэлгэдэл байж болох юм” (Margit L. Suring, 1984:330).

Мөн “Солонгост эвэртэй титэм өмссөн “эвэрт ван”....” (Сүхбаатар, 1980:58) байсан бөгөөд эртний Шилла улсын үед холбогдох хааны алтан титмийн чимэглэлд (анг.Geumgwanchong сол. 경주), (МЭӨ 57-МЭ 935) эвэр дүрсэлсэн зэрэг нь загварын хувьд бугын салаа эвэртэй тун ижил харагддаг. (The Silk Road 6, 2009:3)

“Томоохон албан тушаалтан эвэр зүүх нь угтаа тотемтой холбогдож үүссэн овгийн байгууллын ёсны үлдэгдэл юм. Үүнийг Америкийн Индианчуудын ёс харуулж байна” (Сүхбаатар, 1980:58) гэжээ. “Сахемын тушаалд дэвшүүлэхдээ эвэр зүүлгэж, огцруулахдаа эврийг нь авдаг байв... Сахемын булшийг булаад, ахмад сахем тусгай үг хэлж, талийгаач сахемын албан тушаалын бэлгэдэл болсон “Эврийг” нь авч булшин дээр... толгойнх нь дэргэд тавьдаг. Тэгээд эвэр нь талийгаачийн орны хүн сонгогдтол тэнд байдаг” (Сүхбаатар, 1980:58) гэжээ. Дээрх баримтуудад дурдсанаар бол эврийн гойд сүрлэг байдал нь эртний овог аймгуудад сүр хүчний бэлгэдэл болохын зэрэгцээ эрх мэдлийг давхар илтгэж байна.

Чингэхлээр эврийг малгай, эсвэл байлдааны дуулга, титэмд тогтоон байрлуулах,  эвэр дууриалган хийх  нь  эрт үед нэлээд нийтлэг тархсан үзэгдэл бөгөөд өрнөдөд “...Италийн Сардина, Умард Европт Викингчүүдийн үед илүү түгээмэл тархсан гэж судлаачид үздэг байна” (Asa Sjoholm, 37-38). Харин Төв Азийн ард түмнүүдийн үлдээсэн  хадны зургийн дурсгалд эвэрт хүмүүсийн дүрслэл олон бий.

 Тухайлбал Алтайн нурууны ноён оргил Алтай таван Богдын зүүн сугаас эх авч урсах Цагаан Салаа, Бага Ойгар голын хөндийд арван мянга гаруй хадны зураг байгаагийн цөөнгүй сэдэв бүхий зургуудад толгойн хоёр талд нь эвэр бүхий морьтой, болон морьгүй хүний дүрийг дүрсэлсэн байна. Хамгийн сонирхолтой нь дурсгалт газрын зарим морь унасан морьтонгуудын нэг нь эвэртэй морь унаснаар дүрсэлсэн” (Цэвээндорж нар, 2004.40-50) бол Монгол домог зүйн нэгэн дүрд “Буриад бөө нар бух ноён Баавайг ихэд хүндэтгэн үздэг бөгөөд заарин бөөгийн үр хүүхэд, ач, зээ, хойч үеийг гоочилж болохгүй гэх хатуу журамтай байж, тодорхой цаг үед тэмцээн, найр наадам хийж хөгждөг байна. Тэмцээнд овог бүр ялан дийлэх өргөл, сацал хийдэг агаад ...дийлэнх тохиолдолд баруун долооныхон ялдаг байжээ. Түүнээс болж баруун долоон дийлдэхгүй, учир нь Бух ноён нь биечлэн тусалж байгаа юм. Манай бөхийг эврээрээ өндөр өргөж, газарт хаялаа, манай хурдан морийг давхиж явахад зам дээр нь эврээрээ тээг тавьж саад хийлээ... (Буриад-Монголчуудын угсаа-түүхийн зарим асуудал” 2000:236) гэх мэтээр шүтлэг гэхээс илүү сүр хүч, бэлгэдлээр илэрхийлсэн байдаг аж. Цаашлаад домог зүйн адилтгал үгсийн санд “эврээ хугалуулсан буга шиг” (Бат-Ирээдүй, 2012:204) гэх үг нь угтаа унжуу, сул дорой байхыг адилтгаж хэлсэн бололтой. Эдүгээ Монголчуудын дунд удирдах албан тушаалтнуудыг “эвэртэн туурайтан” хэмээн хэлдэг нь (Хүннүгийн түүх соёл, 2011:108) угтаа эрт цагт эвэр бэлгэдэл нь нийгмийн зэрэг дэвийг тодорхойлж байсны нэгэн илрэл төдийгүй балар цагийн нийгэм түүхийн гүн холбоо хамаарал буйг давхар баталж байна.

ДҮГНЭЛТ

Нэгдүгээрт: Өвөг Монголчууд хийгээд дэлхийн овог аймгууд ноёд, түшмэд нарыгаа цөөнгүй тохиолдолд эвэртэй дүрсэлсэн нь эрх мэдэл, зэрэг дэвийн мөн чанарыг дахин баталж байна. Алив зүйлийн эхний нөхцөлдөх шалтгаан нь тухайн нийгмийн оюун санааны ертөнцөд байгальтай харилцан шүтэлцэх харилцааны оргил нь бэлгэдэл бөгөөд  нэг овгийнхон өөрсдийгөө хүчирхэг нэгэн зүйл амьтны үр сад эсвэл байгаль дэлхийн нэгэн хэсэг гэж үздэгтэй холбоотой.

Хоёрдугаарт: “Шүтлэг” байсан хэмээх ойлголтыг “Бэлгэдэл, эрхэмлэх ёс, хүндэтгэл” байж болох юм гэсэн санал дэвшүүлж байна. Учир нь “Шүтлэг” гэж үзвэл ташаа ойлголт үүсэх магадлалтай тул “амьтны эвэр”-ийг дан утгаар нь хүмүүс шүтдэг гэж үзвэл эргэлзээтэй. “Шүтлэг” нь “Шашин” гэсэн үгтэй хоршоо үг бөгөөд өөртөө институт буюу тодорхой дэглэм, бүлгийн зохион байгуулалтын үүрэг хүлээсэн ухагдахуун болох юм. Эрт үед эвэр нь эрх мэдэл, нийгмийн зэрэг дэвийн илэрхийлэл, нөгөөтэйгүүр, сүр хүчний бэлгэдлийн  шинжтэй нийгэм, соёлын ойлголт байжээ.

Abstract

Though there have been many studies of symbols in ancient Mongolia, so far there have been few studies into the significance of horned animals and the motif of horns in general. Some scholars have suggested the cult importance of horns but have not explored the role of horns as a political symbol. And yet, there is abundant evidence from Chinese texts that horns were a sign of authority among the Xiongnu; for instance the Hou Han-shu 後漢書 tells of a state led by horned princes and describes high-ranking members of court as either four-horned or six-horned lords. This article suggests that, apart from being a religious symbol, horns were a symbol of rank and political authority among ancient peoples in Mongolia.

НОМ ЗҮЙ

Монгол

·     Баярсайхан Б., 2009. “Монгол хэлний хураангуй тайлбар толь бичиг” Улаанбаатар 

·     Ванчигдорж Д.,  2000. “Бух ноён, Будан хатан ээжийн шүтээн” “Буриад-Монголчуудын угсаа-түүхийн зарим асуудал” Улаанбаатар

·     Цэвэл Я., 1966. “Монгол хэлний товч тайлбар толь” Улаанбаатар

·     Сүхбаатар Г.,  1980 “Монголчуудын эртний өвөг”. Улаанбаатар

·     Дуглас Ж.Д., Меррил С. Тенни., 2004. “Библийн хураангуй толь бичиг”. Улаанбаатар

·     “Монголын уламжлалт цээр ёсон” Хөх хот., 1998.

·     Цогзолмаа Б., “Эвэр шүтлэг”.,  2007. Mongolian Journal of Anthropology, Archaeology and ethnology-Official Journal of the National University of Mongolia. Volume 3 No.1 (287) December 2007 ISSN 1810-5025. Улаанбаатар

·     Цэвээндорж Д., Кубарев В.Д. Очирхуяг Ц., 2004. Цагаан Салаа, Бага Ойгорын хадны зураг дахь адуу, тэмээний дүр, Археологийн судлал, Т.II (XXII). F.5 Улаанбаатар.

·     Өмирбек Б., “Үхрийн эвэр шүтлэгт нүүдэлчид”., 2011. Монголын үндэсний музей-Нүүдэлчдийн өв судлал” Улаанбаатар

·     Бат-Ирээдүй Ж., Атлансайхан Р., 2012. “Монгол хэлний адилтгал үг, хэллэгийн сан” Улаанбаатар

·                 Гомбосүрэн Ц., 2008. “Монгол улсын их  сургууль философийн тэнхим-Ёс зүй”               Улаанбаатар

·     Ганбаатар Я., 2011. “Хүннүгийн түүх соёл”. Улаанбаатар

Англи

·     Whitley, David S. 2000. Cave Paintings and the Human Spirit: The Origin of Creativity and Belief. Prometheus.

·     Journal of Eurasian Studies Journal of the Gabor Balint de Szentkatolna Society Founded: 2009.Volume I., Issue 3. /July- September 2009 ISSN 1877-4199 - CSORNAI, Katalin "Where Huns´ Blood Drew" The Xiongnu.

·     The Hephthalites: Archaeological And Historical Analysis Written by Aydogdy Kurbanov.Phd thesis submitted to the Department of History and Cultural Studies of the Free University, Berlin. 2010

·     Andrews University Seminary Studies, Autumn 1984, Vol. 22, No. 3. By Margit L. Suring Toivonlinna SF-21 500 Piikkio, Finland  ”The Horn-Motifs Of The Bible And The Ancient Near East”

·     The Silk Road is a semi-annual publication: Volume 6, Number 2 (Winter/Spring 2009)

·     Asa Sjoholm “Scandinavian Rock Carvings and Sardinian Bronzes” - Were their expressions of form born in the eastern part of the Mediterranian? 

My first experience

Background

My name is Batchuluun Oyundelger

My first experience in Central Mongolia was in 2010, where I joined the international archaeological expedition in the Khanui valley. This location is a cultural site of Uvurkhangai aimag where we can find deer stones. I received my Bachelor’s degree in Anthropology from the National University of Mongolia, Ulaanbaatar. Several years later, I was awarded a Master’s degree in Archaeology from the National University of Mongolia. 

I immediately fell in love with archaeology, my Mongolian culture, pastoralism, khorkhog (meat cooking with ball stone), and the traditional nomadic Mongolian dairy products and meals. 

In 2018 I worked in the Smithsonian Arctic study center,  Washington DC, USA, As I traveled in DC to many cultural monuments and statues, as well as the Smithsonian Museums, I understood the reasons why tourists visit these areas. I met some Chinese travelers and they were talking about DC’s wonderful natural resources and cultural sights. This is one of the many examples why tourists travel. 

I returned to my homeland and began to improve my English to start my own tour guide company.

The first time I organized a tour in Western Mongolia was for my Inner-Mongolian friend who came to my country and fell in love with Mongolian history and natural beauty. 

My favorite tour in Western Mongolia and the limitless steppe of Inner Asia is trekking through rich historical places in the highest Altai Mountains. It clears the mind and the fresh air and fresh waters are good for the body. The beautiful expansive Mongolian steppes have adapted to a more modern semi-nomadic lifestyle, but it’s still worth seeing. The breathtaking views, authentic Mongolian villages and friendly locals will be eager to greet you.

Яагаад Хорусын мэлмий гэж?

                                                          
Бурхны "нүд" гэх ойлголт эртний Египетийн мэргэн ухаанд бий. Бэлгэдлийн талаас нь хамгаалалт, дээдсийн сүр хүчин, эрүүл энхийн гэгээн гэрэл хэмээн ойлгогддог. Хорусын мэлмий нь Египет оронд эрт дээр үеэс уламжлагдаж ирсэн бэлгэдэл дүрслэлээс гадна олон талын дүр дүрслэлтэй хамт нэлээд олон хувилбараар дүрслэгддэг. Нэг жишээ нь шонхор шувуугаар төлөөлүүлж дүрслэгдэж ирсэн. Түүний баруун мэлмий нь РА буюу нараар илэрхийлэгддэг ба нарны бурхны илэрхийлэл болж ирсэн. Хорус ба Ра нь Египетийн хожуу хаанчлалын дараа нэг утгат бэлгэдэл зүйд хамруулж тайлбарлагдах болсон байна. Ра нь ариун нарны хэлбэртэйгээр газар доорх ертөнц, эх дэлхий, Тэнгэрийн дайдыг бүхэлд нь захирч байдаг гэж үзсээр иржээ.  Египетэд нарыг шүтэж дээдлэх нь хамгийн түгээмэл бөгөөд гэрэлтэж гэгээ татуулан зүүн зүгээс мандахаас эхлэн элч дулаанаа өгдөг нь анхдагч мэдрэмж бүхий хүний сэтгэлгээний материаллаг идэй санаан дээр бодитоор туссан ойлголт учир тийм байх ёстой.

   

 Рагийн сүр хүчин Тэнгэрлэг дарь эх хийгээд гэгээрэл, мэргэн ухааны төлөөлөл болж эртний судруудад мөн бичигдсэн аж. Хорус болон Ра нь эртний домог үлгэрүүдэд бүгдийг тольдогч ер бусын этгээд хүчтэй - логих дээр суурилсан хүчин зүйл - гэж тайлбарласнаас гадна бүгдийг үзэгч мэлмий нээгч бүхий бурхан гэж дурддаг. Жишээлбэл "Бид бурханд итгэдэг" гэсэн уриатай Америк доллар дээрх үг нь Хорусын мэлмий ямар өргөн утгатай бэлгэдэлт жишээ болохыг илэрхийлж байна. "Бүгдийг болгоогч - Бүхнийг тольдогч - нь Билгийн мэлмий нээгдсэн мэт бүх л гүний нууц хийгээд ил далд бүгдийг харах чадвартай гэж үзхэд хүргэж байна.

                                                     

Яагаад Хорусын мэлмий гэж? 

- Билгийн мэлмий - нь нээгдсэн гэх утга нь сүнслэг мэдлэгт түшиглэсэн шинжлэхийн ухаанаар хүний гурав дахь нүд буюу Билгийн мэлмийн нүд гэж ойлгож болно. Хүний толгойн хоёр нүдний голд орших энэхүү цэг нь боргоцой булчирхай гэх өвөрмөц шүүрлийн булчирхайтай салшгүй холбоотой. Харин "Билгийн мэлмий нээгдсэнээр хүмүүсийн ойлгодогчлон ирээдүйг зурагтаар харж буй мэт байдаггүй ба дуxны орчим энергийн хөдөлгөөн чичиргээ мэдэгдэж аливаа зүйлийг урьдчилан мэдрэх чадвар нэмэгдэх зэргээр илэрдэг" гэж үздэг. Тус булчирхайг "сүнсны суудал" гэж бас нэрлэдэг. Учир нь боргоцой булчирхай идэвхжснээр цэгээн гэрэл  болон бусад төрөл бүрийн энэ сав ертөнцийн гурван хэмжээснээс давсан мэдрэмж, үйл явцыг мэдэрдэг зэрэг гоц чадвартай болсон тухайд юм. Хорусын нүд нь нэг үгээр бол хүний Гурав дахь ч мэлмий гэж хэлж болно. Хэрэв энэ мэлмийг нээж чадвал бурхны хэмжээст хүрч чадна гэх ба Кундалин энергийн түвшинд сэргэлтийг авчирсан дохио гэж үзэх нь бий.

                                          

Бидний төсөөлснөөр сүнслэг мэдлэгт түшиглэсэн зан үйл тэдгээрийн дундаас бясалгал үйлдэх нь боргоцой булчирхайг үйлийн үрийн ёсоор сэргээж өгдөг гэж үздэг. Энэхүү сэргэлт нь идэвхжиж эхлэвэл "...бурхны орших-уйд ойртож байна" гэж тайлбарладаг.

                                     

 Египетийн Хорусын нүд гэх ойлголт хүний мах-бодь дээр тайлбарлах юм бол маш нарийн нууц газар гэж үздэг ба шууд хоёр мэлмийн голд гэж үздэггүй. 

                                                            

Сонирхуулахад:  

Хорин хоёр жилийн өмнө 1996.10.27-нд Монгол Улсын түүх соёлын хосгүй дурсгал - Билгийн мэлмий нээгч Мигжэд Жанрайсиг их шүтээний цогцолборыг дахин шинээр бүтээн залж, ард олон нийтийн эзэмшилд зориулан нээх Төр, түмэн олон, шашны их ёсолгоог хийж тэрхүү үйл явдлыг орон даяар зурагт, радиогоор шууд дамжуулсан байдаг.   

 Билгийн мэлмий нээгч

Голио, царцаа жингэнэн шаргинахын гайхамшиг

Голио, царцаа жингэнэн шаргинахын гайхамшиг 

Ацтекийн эртний хэлэнд Чапуль Чапулин  -chapul or chapulin- гэх үг байдаг ба үгийн утга нь "Голио" гэсэн утгатай. Мөн - Tepec -  гэсэн үгсийн хамт Голион уул гэсэн утгийг илэрхийлдэг аж. Нөгөөтээгүүр Чапултепек гэх үгийн нийлбэр нэн утга төгөлдөр гүн ухааны битүү ёгт үг. Ацтекүүд эрт дээр үед голиог үнэт зүйл мэт үздэг байжээ. Харин Ариун Ромын эзэнт гүрэнд буюу Аугаа Сезарын хаанчлалын үед голиог маш өндөр үнэ төлж арилжиж зарж байсан тохиолдол байдаг. Өнөөдөр төв Америкийн Мексик улсын Мехико хотын Антропологийн музейд нэгэн сонирхолтой зураг бий. Зургийн төсөөлөл нь тэнгэрээр дүүлэн нисэж буй эртний индианчуудын зургууд байх агаад мөн царцаа уулын оройд харагдана.

Зургийн дүрслэл нь эрт цагийн мэргэн ухааны сургаалыг Ацтекийн дээд угсааны хүмүүст зориулж дүрсэлсэн бэлгэдэл бүхий зураг гэж гэдэг. Дүрслэлд Чапултепекийн оргил дээр нэг нисч буй царцаа байх бөгөөд царцаа өөрийн дууг гаргаж байхад доогуур нь хэдэн хүмүүс даган нисэж буй дүрслэл харагдана. Энэ ямар учиртай вэ? ...Мэдээж царцааны шаргих авай нь байгалийн дууны хэлбэлзлийн айзам ёсоор хүнийг тайвшруулах шидтэй ажээ. Жингэнэн шаргих дууг сонссон хэнч тайвширч амар амгаланг олж зүүдний ертөнцөд чөлөө амралтыг олж ухамсартай зүүдэлж чанад холхи дайдаар явж чаддаг гэнэ. Индианчууд шаргих дууг зохион байгуулалттайгаар сонсож Астрал аялал хийх зэрэг зүүдний ертөнц рүү ордог байв. Эртний хүмүүсийн энэхүү арга нь Астрал аялал хийхэд илүү хялбар дөхөм арга гэж үздэг байсантай холбоотой ажээ.

Аргачлал: Дуу авианы резонанс хэлбэлзлийг амар амгаланд урбуулж улмаар ухамсарт зүүдээр астрал аялал хийх. 

Сонирхуулахад:

Харин эртний Монголчууд Царцааг арай өөр аргаар анагаах ухаанд ашиглахаа мэддэг байсан.

Царцаа Анагаах шидтэй

Монгол эмийн сурвалж бичигт царцааны толгой орсон эм нь яр шарх, усан хаван,судас гэмтэж цус гарах өвчний эмгэгийн эсрэг эмчилгээнд хэрэглэхийн сацуу тамир тэнхээ оруулах, нас сүүдэр уртасгах увдистай хэмээсэн байдаг байна. Учир нь царцаа хамгийн цэвэр амьтан бөгөөд түүний хоол тэжээлийн сонголт сайн, голдуу тансаг ургамлаар хооллодог гэнэ.

Мөн цагаан мах гарахад царцааны бэлдмэлээр хэрхэн эдгээдэг аж.

20 ширхэг царцааг 1,5 литр усанд хийж, нэг литр болтол нь зөөлөн гал дээр буцалгаад шүүнэ. Түүнээсээ өдөрт гурван удаа аяганы дундуур хийгээд уухад цагаан мах гарахаа больдог аж.

Үүнээс гадна Алтайн болон говийн бүсийн малчин ардууд царцааг хатааж, ядарч доройтсон малдаа сувилгааны тэжээл болгон хэрэглэдэг уламжлал одоо ч байдаг байна.